Met zijn werk vraagt Ai Wei Wei aandacht voor vluchtelingen, oorlog en confronteert machthebbers overal. De unieke overzichtstentoonstelling die de Kunsthal in Rotterdam aan hem wijdt, is een bezoek meer dan waard. Ai Wei Wei verheft sociaal activisme tot kunst, en andersom.
Wei Wei (1957) werd geboren in Sinkiang in het verre noordwesten van China. Zijn vader Ai Qing, die beroemd was als schrijver en schilder, werd als ‘vijand van het volk’ tweemaal naar een werkkamp verbannen en moest daar de toiletten schrobben. Pas kort voor Mao’s dood werd hij gerehabiliteerd.
Na een studie aan de filmacademie van Peking, werkte Wei Wei als schoonmaker en timmerman in New York. Sinds zijn eerste expositie in Göteborg (Zweden) in 1995 ging hij zich ook met architectuur bezighouden.
Uit de context
Vanaf zijn eerste werk haalde Ai Wei Wei bewust voorwerpen uit hun context. Zo laat hij ons opnieuw naar elementen van de werkelijkheid kijken. Dit is duidelijk geïnspireerd op het concept van de ‘Readymade’ van Marcel Duchamp. Zo staan in de tentoonstelling een stel garagedeuren uit Syrië met enorme kogelgaten en een elektriciteitsvoorziening uit een Grieks vluchtelingenkamp.
‘Wat betekent dit nu eigenlijk?’ is de vraag die zich aan de toeschouwer opdringt. Er vormt zich een verhaal: een tank beschiet een garage met voertuigen of zelfs mensen daarbinnen; vluchtelingen die nauwelijks iets hebben, laden hun mobieltje op om ‘thuis’ te vertellen dat ze nog leven.
Vaker maakt Wei Wei nieuwe combinaties van voorwerpen en concepten. Verschillende objecten nemen prehistorische vondsten als uitgangspunt. Op twee neolithische vazen is het logo van Coca-Cola aangebracht. Een andere vaas laat hij (opzettelijk) vallen om dit te fotograferen. Elders presenteert hij een dozijn beeldjes waarvan alleen nog de voeten over zijn. Zo maakt Wei Wei macht zichtbaar.
Hoewel Wei Wei meewerkte aan het ontwerp voor het Nationaal Stadion van Peking in 2008, komt hij in dat jaar lijnrecht tegenover het regime te staan. Bij de aardbeving van 2008 in Sichuan vallen meer dan 90.000 doden, onder wie 5.000 kinderen. Wei Wei beschuldigt de staat en de bouwsector van corruptie.
De Chinese staat stopt dit in de doofpot. Ai Wei Wei publiceert op zijn eigen website de resultaten van het onderzoek dat hij doet in de regio, samen met tientallen anderen, en de namen van de kinderen die bij de aardbeving zijn gestorven. Die lijst is een ‘kunstwerk’ in de Kunsthal. Onder de indruk van het aantal schooltassen dat na de beving onder het puin vandaan kwam, maakte Wei Wei een enorme zwart-wit-groene slang van rugtassen. Deze hangt aan het plafond.
De website van Wei Wei werd offline gehaald. Zelf werd hij in 2009 gearresteerd en opgesloten. Aan deze periode zijn vijf enorme ‘kijkdozen’ gewijd, die deze gevangenschap in beeld brengen. Met twee bewakers die voortdurend op zijn vingers keken, bracht hij zijn uren door in een kleine cel. In 2011 kwam hij vrij.
Middelvinger
Wei Wei vindt steeds nieuwe manieren om ‘the powers that be’ te bekritiseren. Zo zet hij vraagtekens bij het tempo en de richting van China’s ‘modernisering’ door antieke resten tot nieuwe objecten te transformeren. Zo maakte hij van balken uit een Chinees klooster een grote kaart van China. Ook de iconische serie waarin hij zijn middelvinger opsteekt naar machtsinstituten – begonnen in 1995 op het Tiananmen Plein, zes jaar na de opstand – ontbreekt niet.
Nadat hij in 2015 zijn paspoort terugkreeg, emigreerde Wei Wei naar Berlijn. Hij komt sindsdien steeds opnieuw op voor vluchtelingenrechten. Bijzondere stukken die hiermee verband houden, zijn onder meer twee marmeren reddingsboeien en een toren van zes aardewerken vazen die beschilderd zijn met taferelen uit het leven van vluchtelingen zoals oorlogsgeweld en de vlucht zelf. De combinatie van ‘oude’ vorm en ‘nieuwe’ inhoud geeft een uniek venster op deze schokkende realiteit.
De titel van de tentoonstelling In Search of Humanity lijkt te verwijzen naar de Griekse filosoof Diogenes van Sinope. Deze liep op klaarlichte dag met een lantaarn over de markt om een oprecht en eerlijk persoon te vinden – die hij niet vond. Wei Wei heeft die ook niet gevonden, tenminste niet in de Chinese én de westerse elite.
Toen Wei Wei bekend maakte dat hij met legoblokjes wilde gaan werken, wilde de fabrikant dit niet leveren omdat ze voor politieke doeleinden zouden worden gebruikt. Daarop begon hij een lego-crowdfunding actie, waarbij mensen uit de hele wereld Wei Wei legoblokjes toestuurden. Die zijn verwerkt in de vele lego-afbeeldingen die ook in de Kunsthal vertegenwoordigd zijn.
In november bekritiseerde Ai Wei Wei de westerse steun voor Israël, waarbij hij opmerkte dat ‘het schuldgevoel van de westerse wereld over de Holocaust wordt misbruikt om de Arabische wereld te ontregelen’. Als gevolg daarvan cancelde de Londense Lisson Gallery zijn expositie, uiteraard onder de beschuldiging van ‘antisemitisme’.
Het lijkt Ai Wei Wei niet echt te raken. Die houdt op een bewonderenswaardige manier zijn rug recht, en herinnert ons op het eind van de expositie aan de titel van zijn documentaire uit 2012: Never sorry. Nooit spijt.
Ai Wei Wei, In Search of Humanity, is te zien in de Kunsthal Rotterdam tot en met 3 maart 2024.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
