Samen solidariteit leren

Anastasia Vosstavshaya en Marie zijn lid van de Russische Socialistische Beweging (RSD), een revolutionair socialistische organisatie.⁽¹⁾RSD is de Russische afdeling van de 4e Internationale en zusterorganisatie van SAP – Antikapitalisten Midnight Sun, een Canadees links tijdschrift, sprak met hen over hoe het leven van anti-oorlogsmensen in Rusland vandaag de dag is. Verder spraken ze over de centrale rol van feministische organisaties tegen de oorlog en wat het betekent om internationale solidariteit op te bouwen met degenen die vechten voor bevrijding in zowel Rusland als Oekraïne.

Hoe ziet het dagelijkse leven in de politieke strijd eruit voor anti-oorlogsorganisatoren in Rusland?

Anastasia: Elke dag van ’s morgens tot ’s avonds ben ik op de universiteit, dus ik doe daar een ‘achter de schermen’ protest. Ik schrijf anti-oorlogsleuzen en oproepen voor eenheid op schoolborden, bureaus, kledingkasten en op muren. In de weekeinden ontmoet ik activisten en ondersteuners; we bespreken verdere strategische plannen en nemen deel aan acties en campagnes. Op dit moment is één van de belangrijkste strategische doelen om Russische burgers hun eigen belang te laten begrijpen, wat nodig is als we eenheid willen opbouwen tegen de opzettelijk georganiseerde versnippering van de onderdrukte klassen en tegen solidariteit tussen uitbuiters en uitgebuiten, enzovoort. We hebben onze nadruk ook gelegd op slogans over vakbond en arbeid. Het is niet alleen belangrijk om “Nee tegen oorlog” te zeggen/schrijven, maar ook om uit te leggen waartoe oorlog leidt, wanneer er geen actieve maatregelen worden genomen om oorlog te bestrijden.

In de oorlog van Napoleon met Oostenrijk hoopte Frankrijk dat de bevrijdingsambities van het Italiaanse volk ten onder zouden gaan door de oorlog de ‘bevrijding van Italië’ te noemen.’Toen beschouwden de mensen het als hun plicht om het masker van de ‘bevrijder’ en ‘verdediger van nationaliteiten’ van de agressor af te rukken. Net zoals momenteel in Rusland de activisten vechten om het bloedige gezicht te tonen van de dictator en het systeem dat hem heeft voortgebracht. Sinds 24 februari 2022 is officieel bevestigd dat de Antichrist, afgebeeld op oude Italiaanse fresco’s. inderdaad Poetin is.

Onopvallend protest

Marie: Momenteel worden in Rusland vormen van protest die de Russen kennen, zoals demonstraties of piketten, gemakkelijk onderdrukt. Mensen met posters in de stadscentra worden binnen twee tot drie minuten aangehouden. In St. Petersburg en Moskou waren de anti-oorlogsdemonstraties behoorlijk massaal en in Kazan gingen mensen de hoofdstraat op. Maar er waren relatief weinig mogelijkheden gezamenlijk op te treden. Trouwens, een triest kenmerk van Russische bijeenkomsten is dat mensen bang zijn om zich tegen de politie te verzetten (om met de politie in gevecht te gaan of gewoon hun kameraden te verdedigen), omdat ze worden bedreigd met een strafbaar feit als ze dat doen. Het lichaam van een politieagent of officier van de Nationale Garde krijgt de status van onschendbaarheid. Dus voelen die officieren hun macht op straat en zijn ze klaar om een aanklacht in te dienen tegen demonstranten, zelfs voor een papieren beker die in hun richting wordt gegooid. Dit alles zorgt voor nog meer verdeeldheid tussen mensen die samenkomen om te pleiten voor gezamenlijke eisen.

Daarom wint nu een andere trend aan kracht: ‘onopvallend protest’, of korte en levendige acties en optredens. Daarmee bedoel ik situaties, waarin mensen anoniem en zonder getuigen handelen. Dit kan van alles zijn, van het onschuldig aanplakken van folders (wat nu ook strafbaar is – er is nieuwe wetgeving verschenen en allen vervolgt die ‘nep informatie’ over de oorlog verspreiden en alles wat de Russische strijdkrachten in diskrediet brengt), tot meer radicale acties zoals het in brand steken van een militair registratie- en rekruteringsbureau, of het saboteren bij het spoor, waarbij verschillende anonieme groepen in Rusland spoorwegen vernietigen of treinen stoppen. Elke week is er nieuws over ontspoorde goederentreinen.

Wat betreft links in deze situatie, de meest voorkomende ideeën die in onze kringen worden gehoord gaan over de oprichting van vakbonden en zelforganisatie op de werkplek.

Conservatieve familiewaarden

Het tsaristische en post-Sovjetconcept van “Русский мир” (Russkiy Mir) vertaalt zich ironisch genoeg zowel als ‘Russische wereld’, als ‘Russische vrede’. Wat zijn de huidige acties en gevoelens van de arbeidersklasse – van vrouwen in het bijzonder – in Rusland en hoe verhouden deze zich tot de filosofie van ‘Russkiy Mir’ zoals die deze oorlog ondersteunt?

Marie: Zoals ik het idee van de ‘Russische wereld’ begrijp – dus dat de Russen het uitverkoren volk van God zijn, met een ‘einde aan de beschavingsmissie’ om te vechten tegen een groot kwaad (meestal worden hiermee Europa en de Verenigde Staten bedoeld). Dat betekent de oprichting van een militaristische staat, waar de rechten van mensen zullen worden onderdrukt omwille van Ruslands hoogste missie: de wereld redden van de Antichrist.

Ik veronderstel dat in deze opvatting de arbeidersklasse de rol van stille uitvoerder van de wil van de heersende klasse wordt toebedeeld en elk protest als verraad kan worden beschouwd. Nu komt deze theorie veelvuldig voorbij op de Russische televisie en daarnaast is de staatspropaganda een mengeling van veel tegenstrijdige ideologieën en eigenlijk nietszeggend.

Dus die propaganda drukt in wezen niets uit, zoals het symbool Z. De televisie zal ons vertellen over de ‘Russische wereld’ en zal ook nostalgisch zijn over de Sovjet-Unie (het is nu zeer winstgevend om hierover te praten in de context van importsubstitutie) en zal oproepen om Lenin eindelijk te begraven, tot grote vreugde van de liberalen. Het is moeilijk om te praten over de houding van arbeiders ten opzichte van de ‘Russische wereld’ – er manifesteren zich nog steeds weinig ideologische en consistente fascisten. Bovendien zijn de werkende massa’s nogal apolitiek, bezorgd over hun dunner wordende portemonnee en stijgende prijzen. Ongeacht de uitkomst van de oorlog bestaat echter het risico in de samenleving van rechts revanchisme. We zullen ons hierop moeten voorbereiden.

Anastasia: De ‘Russische wereld’ als perspectief brengt de concepten van Russisch en uitverkoren zijn naar voren door een koloniale bril. Met ideeën om mensen van verschillende nationaliteiten en religies die al of niet op het grondgebied van Rusland wonen, te bekeren tot Russische christenen Het concept van de ‘Russische wereld’ past perfect bij het idee van de staat van “de bevrijding van Oekraïne van de nazi’s”.

Toch zou het juister zijn om te zeggen dat dit idee geen oorzaak maar gevolg is. Een gevolg van het agressieve, imperialistische en kapitalistische beleid van de staat dat ook heeft geleid tot een patriarchale bovenbouw. Of het nu op het platteland of in de stad is, een vrouw uit de arbeidersklasse is een eindeloze werker. Dus deze ‘filosofie van de Russische wereld’ heeft rechtstreeks betrekking op de mensen van de arbeidersklasse, inclusief vrouwen.

Feministen hebben geschreven en gesproken over de wending in Rusland onder Poetin naar conservatieve ‘familiewaarden’-volgens hetero normen. Zo ook over de samenwerking van zijn regering met extreemrechts in andere landen zoals Hongarije, Frankrijk en India. Hoe is deze sociaal-culturele en economische verschuiving te karakteriseren en hoe verklaart deze de politiek van de Russische invasie van de Oekraïne?

Anastasia: De propaganda van de media en van de wetten houdt scepsis, kolonialisme en vreemdelingenhaat bij mensen in stand. Laat hen naar de wereld kijken door de imperiale bril, waar alleen het ‘slechte’ bestaat (een vijfde colonne, ‘nationale verraders’), en het ‘goede’ (Russen), en de autoriteit namens het ‘goede’ (de leider). Seksisme en andere vormen van discriminatie en onderdrukking worden tot instrumenten in de organisatie van de kapitalistische samenleving. Deze maakt ten volle gebruik van de sociale en reproductieve arbeid van vrouwen om de hetero normen op alle institutionele niveaus te consolideren ter wille van haar nationalistische en imperialistische doelen. De kapitalistische samenleving in Rusland heeft ‘haar eigen’ mensen nodig, ‘Russen’ (mannen, idealiter zijn vrouwen er om te neuken) die door vuur en vlam zullen gaan, ter verdediging van die samenleving. Dus gingen ze weg. Zoals het pamflet van Alexandra Kollontai vertelt: “Vraag soldaten, waar vochten ze voor? […] Waarvoor hebben ze mensen verminkt? Ze zullen zwijgen, omdat ze niet echt weten waarom.”

Er is een soort slavernij-overeenkomst gesloten tussen de Russische staat en vrouwen. De staat maakt misbruik van de kwetsbare positie van vrouwen en plaatst ze in ongunstige omstandigheden om zich te verschuilen achter debatten over economische ‘optimalisatie’ en de claims tot ondersteuning van sociale instellingen (artikel 7 van de grondwet van de Russische Federatie – waarborgen van sociale bescherming). De staat stelt: we zullen ook het bedrag van het moederschapskapitaal [uitkering aan moeders] en de betaling van uitkeringen aan alleenstaande moeders verhogen – maak je geen zorgen, alles wordt voor je geregeld. Desondanks blijft de vrouw nog steeds in een slaafse positie.

Antifascisme

Kunnen jullie reageren op de inspanningen, tactieken en doelstellingen van de “Feminist Anti-war Resistance” (FAR) die op 25 februari in Rusland werd geboren, de dag na de invasie van de Oekraïne in Rusland. Zie je deze beweging als een erfgenaam/opvolger van het antifascistische comité van Sovjet vrouwen?

Anastasia: Het belangrijkste doel van de Feminist Anti-War Resistance op dit moment is de strijd tegen het binnenlands fascisme en het Russische imperialisme. Dit in tegenstelling tot het antifascistische comité van Sovjet vrouwen dat zich tegen de externe vijand – Hitlers nazi-Duitsland – keerde. De FAR is de grootste anti-oorlogsorganisatiekracht, gevormd door verschillende onderdrukte groepen: feministen, etnische minderheden in een bepaalde regio, werknemers, ‘queers’, mensen van andere identiteiten, de gemarginaliseerde gender identiteiten en of inter-seks. Omdat deze groepen direct worden geconfronteerd met discriminatie in Rusland, zijn ze gedwongen om te vechten tegen xenofobie, chauvinisme, nationalisme, economische ongelijkheid, enzovoort.

Marie: Het idee om het antifascistische comité van Sovjet vrouwen en feministische FAR te vergelijken, is nogal raar. Droevige ironie – Sovjet vrouwen vochten tegen de nazi bezetters die de Sovjet-Unie binnenvielen, terwijl Russische feministen vechten tegen oorlog en fascisme in hun eigen agressor land. In termen van de activiteiten nemen feministen van verschillende stromingen deel aan de beweging, dus ze bevat hun verschillende praktijken. Voor het grootste deel zijn activisten bezig met de organisatie van levendige acties of proberen informatie over de oorlog op verschillende manieren over te brengen.

Ik houd van het samenwerkingsverband van FAR met andere organisaties, zoals – “Anti-Job” en “Anti-War Sick Leave”. Momenteel is er weinig bereidheid tot actie op de Russische werkvloer tegen de oorlog, maar ondersteuning voor en solidariteit met degenen die werden ontslagen voor hun anti-oorlogshouding zijn nu erg belangrijk. Enorme economische omwentelingen staan ons te wachten, en we moeten proactief zijn, samen solidariteit leren en een klassenbewustzijn bevorderen.

Racisme

We hebben veel gevallen van racisme gezien aan de grens van Oekraïne en de Europese Unie. Kameraden in het wereldwijde zuiden hebben de westerse hypocrisie over de interpretatie van internationaal recht veroordeeld. Evenals de humanitaire/militaire ondersteuning van het Oekraïens verzet, maar niet aan mensen in Palestina, Jemen, Irak en Afghanistan. Hoe ziet racisme eruit in Rusland, en wat betekent het om zowel een antiracist als tegen Poetins oorlog te zijn?

Marie: In Rusland houdt de staatspropaganda ervan om te verwijzen naar Amerikaanse militaire acties om de aandacht af te leiden en de invasie van de Oekraïne te rechtvaardigen. Dit betekent dat het binnen de protestbeweging enigszins problematisch is om dergelijke onderwerpen als de oorlog in Irak te berde te brengen. Dit kan namelijk worden uitgelegd als solidariteit met de Russische staat. Zonder een analyse van de economische oorzaken waarom staten oorlog voeren, kunnen we de oorlog niet begrijpen. Maar het is juist noodzakelijk om over deze bredere internationale context te praten om te begrijpen waarom oorlogen onvermijdelijk in het kapitalistische systeem zijn. De staat voert een listige politiek naar de Russische minderheden. Slogans zoals “wij zijn Chuvesh [Turks], maar ook Rus” spelen daarbij een rol. Alles om eenheid te suggereren, één Rusland. Samen voeren we oorlog.

Rusland is een verzameling van vele volkeren. Ook mensen van nationale minderheidsgroepen uit de verarmde regio’s worden naar de oorlog gestuurd. Als zij in de val van ‘Rus zijn’ trappen en de ‘Russische’ waarden overnemen, is het niet verbazingwekkend dat ze wasmachines roven in de bezette gebieden en naar hun arme thuisland sturen. Ik ben niet verbaasd dat separatistische ideeën opkomen in Rusland. Laatst zag ik nog een merk in de regio Kalmuk met een label van “Non Rus” als teken van verzet tegen het racisme dat al van oudsher in de Russische Federatie heerst.

Anastasia: Judith Butler schrijft ironisch over een nieuw ‘fascisme van bevrijding’, waarbij leden van de arme lagen van de samenleving geleerd hebben om andere leden van de arme lagen te haten en zich niet te schamen voor hun racisme. Misschien is het voorbeeld niet erg geschikt, maar ik herinner me ineens het verhaal van hoe in mijn kindertijd mijn overgrootmoeder niet toestond me te socialiseren met mijn buurman in het dorp die ze een ‘gypsy’ noemde en vertelde: “Je kunt niet socialiseren met zigeuners, anders zullen ze iets van ons stelen.” Ik weet niet of ze Roma of Tataar [Turks] was. Ik herinner me hoe ik probeerde haar te bewijzen dat mijn kennis rustte op ‘net als wij’. Dergelijke interetnische conflicten zijn het gevolg van een chauvinistische politiek die ertoe leidt dat verschillen tussen de etnische gemeenschappen uitvergroot worden.

Ik ben een Tataar, maar omdat mijn uiterlijk anders is dan een typische Tataar en ik geen Tataars accent heb, ontmoet ik geen of minder racisme dan mijn Tataarse kennissen. In deze context ben ik voor het streven naar onafhankelijkheid van Tatarstan van de Russische Federatie. Het is belangrijk om het verschil te zien tussen het nationalisme van de grote agglomeraties en het nationalisme van de koloniën. Omdat het één het gevolg is van het ander. De koloniën willen onafhankelijkheid vanwege de agressieve politiek van Rusland. Een politiek van etnisch centrisme en raciale (nationale) discriminatie. Het is noodzakelijk te beseffen dat de imperialistische ambities van Poetin nationale minderheden de dood insturen in deze oorlog. In het nieuws verschijnen rapporten dat veel mensen uit Tatarstan en andere republieken in deze oorlog sterven.

NAVO

Sinds de invasie is links internationaal ondergedompeld in debatten rond één of andere versie van ‘NAVO tegen Rusland’, vooral als er geroepen wordt om meer “dodelijke hulp” te aan Oekraïne uit de NAVO-landen. Wat vind je van deze tegenstelling? Is het een valse tegenstelling, en zo ja waarom?

Marie: Russische propaganda houdt van deze tegenstelling. Ze kunnen ons bang maken met het NAVO-leger bij de randen van Rusland en Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne rechtvaardigen Zoals: de NAVO veroordeelt ons, maar vergeet niet hoe zij zelf hoeveel oorlogen is begonnen. Ik sluit niet uit dat de NAVO haar eigen belangen heeft met betrekking tot Oekraïne, maar geen kant [NAVO noch Rusland] brengt vrede naar Oekraïners en Russen.

Ik herinner me hoe aan het begin van de oorlog Oekraïners riepen om een ‘no fly zone’ door de NAVO. Nou, dat gebeurde niet. Deze helden die vrede en democratie moeten brengen, laten het Russische leger de Oekraïense steden bombarderen. Ik wil gewoon zeggen dat het een illusie is dit idee van de NAVO als een nobele ridder uit de sprookjes te zien die altruïstisch risico’s neemt en andere landen redt en vrede brengt. Tegelijkertijd moet we niet worden misleid door degenen die knarsetanden van haat bij het woord “NAVO” – Rusland is geen socialistische staat en niet, zoals de USSR was, een waardige tegenstander van de kapitalistische wereld, maar een imperialistisch roofdier dat een toenemende honger heeft.

Anastasia: de tegenstrijdige uitspraken van de Duitse kanselier Olaf Scholz dat de NAVO niet rechtstreeks deelneemt aan het conflict in Oekraïne en dat Rusland niet mag winnen in Oekraïne zijn gewoon belachelijk. Wat ik wil weten: zal het Europees Parlement, Olaf Scholz, Joe Biden, Emmanuel Macron stoppen met het sponsoren van Rusland door gas en olie te kopen? Nogmaals, op de één of andere manier blijkt dat de kapitalisten proberen de kant te kiezen van degenen die zij publiekelijk veroordelen.

Wie betaalt de rekening?

Hoe moet internationale solidariteit zowel met de Oekraïne als met de anti-oorlogsbeweging in Rusland eruitzien?

Marie: Momenteel heeft de anti-oorlogsbeweging in Rusland een moralistisch karakter, met pacifistische slogans en een gerechtvaardigd beroep op het geweten van de apolitieke massa’s. Ik wil niet de moed en eerlijkheid van de deelnemers van de beweging te kort doen, maar het is onwaarschijnlijk dat het hele publiek alleen al uit morele motieven zal rebelleren. Op dit moment zijn Russen bezig met medicijntekorten en prijsstijgingen, maar wat zal er gebeuren wanneer de effecten van sancties in volle kracht toeslaan?

Het belangrijkste voor links in Rusland is nu om de groeiende ontevredenheid van de bevolking te begeleiden en werknemers te helpen samen te werken en hun rechten te verdedigen die zullen worden geschonden om het bedrijfsleven te redden. Tegelijkertijd is het noodzakelijk om te praten over wie eigenlijk profiteert van deze oorlog, wie zijn de financiers en op wier rug zullen alle ontberingen van de Russische economische crisis vallen.

De tijd zal het leren of een revolutionaire situatie nadert, maar het zou misdadig zijn voor links om in slaap te blijven en zich er niet op voor te bereiden. Vanuit een anti-oorlogspositie is het belangrijk om niet alleen te protesteren tegen het Russische imperialisme dat immers niet in een vacuüm bestaat. Het blijkt dat van 2015 tot 2020 alleen al tien Europese landen militaire uitrusting naar Rusland ter waarde van 346 miljoen euro geëxporteerd hebben; Frankrijk verkocht voor 152 miljoen euro en steunde daardoor de onderdrukking van de oppositie. Het is dus ook noodzakelijk om de andere staten en kapitalisten te bekritiseren die aan de dictatuur in Rusland hebben verdiend en nu profiteren van de dood en het lijden van Oekraïners.

Anastasia: Sommige Russen zijn van plan om na de oorlog naar Oekraïne te gaan om te helpen de steden te herbouwen die door het Russische leger worden vernietigd, maar het enige dat Oekraïners zich afvragen en blijven vragen aan de Russen: ‘stop de oorlog, protesteer, belemmer de oorlog en kom niet met ongevraagde hulp’. Nu is het belangrijk om niet in de val van “Ik ben de schuld”, “we zijn de schuldigen” en ‘iedereen is de schuldige” te trappen (omdat deze gedachten productieve anti-oorlogsactiviteiten belemmeren). We zullen onze collectieve verantwoordelijkheid moeten nemen.

De free speech” liberalen zijn dol op het argument dat ‘wij’ allemaal schuld hebben, dat ‘wij’ als een natie hebben gefaald, enzovoort. Hun opgeblazen ego’s zetten het concept van collectieve verantwoordelijkheid in een kwaad daglicht en schuiven hun verantwoordelijkheid op iedereen af.

Deze redenering flirt met het idee dat we een ‘mislukte natie’ zijn. Hoezo? Wie faalden als natie? Tataren? Kalmukken? Kirgizen? Oezbeken? Finno-Ugrics? Op dit moment moet onze internationale solidariteit gebaseerd zijn op de herstelbetalingen aan de Oekraïne. Ik geloof dat deze maatregel gerechtvaardigd is.

Ten eerste, omdat de herstelbetalingen niets zijn in vergelijking met hoe Poetin en zijn regels het leven van de Russen verslechterd hebben en dat al twintig jaar (pensioenhervorming, ‘optimalisatie’ van de gezondheidszorg, oversterfte, belastingen die het onderdrukkingsapparaat gefinancierd hebben, paleizen voor de hoge ambtenaren en oligarchen, enzovoort.

Ten tweede, als de oorlog in Oekraïne wordt gefinancierd met het geld van Russen, waarom dan niet de andere kant ook herstellen met dit geld? Het is belangrijk om te verduidelijken dat de veroorzakers – de hoge ambtenaren, rijken, de nomenklatoera, oligarchen en zakenlieden – de rekening moeten betalen. Hun geconfisqueerde eigendom is voldoende om minstens de helft van de door het Russische leger toegebrachte schade te herstellen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Midnight Sun. Nederlandse vertaling: Ab de Wildt voor Solidariteit.