De oorlog in Oekraïne en de vraag hoe links zich daar tegenover op moet stellen leidt in de hele wereld tot heftige discussies. Daarom is iedere serieuze bijdrage aan die discussie van belang. Guido van Leempunt schreef met De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van de grootmachten een ruim honderd pagina’s dikke publicatie met meer dan 200 literatuurverwijzingen, maar is dat ook echt een bijdrage aan de politieke discussie?
Zoals uit de titel al duidelijk is, ziet van Leemput de oorlog als een ‘gelaagde’ oorlog. Maar wat verstaat hij daar onder? In het voorwoord schrijft hij ‘De typering van deze oorlog is die van een gelaagde oorlog: meerdere partijen doen eraan mee en hebben er belang in.’ Dat is een omschrijving die zo algemeen is dat ik denk dat er weinig oorlogen in het huidige tijdsgewricht zijn die niet aan die omschrijving voldoen. In het eerste hoofdstuk specificeert hij en noemt hij, Samuel Huntington parafraserend, de oorlog een ‘Clash of imperialims’. ‘Een openlijke militaire botsing van grootmachten op het grondgebied van Oekraïne waar met hoge politieke, humanitaire en economische kosten een zware oorlog wordt uitgevochten.’
Hij ziet de oorlog dus vooral als een geopolitiek conflict en stelt de vraag hoe daarmee om te gaan in tijden van klimaatverandering en botsende grootmachten met kernwapens. Die benadering betekent niet dat van Leemput zich schaart onder hen die de dreiging van de VS en de NAVO aanvoert ter verdediging of zelfs legitimering van Poetins oorlog. In tegendeel. Hij schrijft onder andere ‘Het bestaande internationaal- of volkenrecht geeft geen enkele rechtvaardiging’, ‘de juridische grondslagen om ten oorlog te trekken zijn door Rusland grof geschonden’ en ‘er is sprake van het vertrappen van een land, een volk.’ En: ‘Het is duidelijk dat verzet van Oekraïne volstrekt legitiem is.’
Maar dan komen de maren. ‘Maar het grote probleem is de proportionaliteit’. ‘Hoeveel menselijk, dierlijk, economisch leed is verder oorlog voeren waard?’ ‘Hoeveel productiekrachten is de herovering van Oekraïne of de verovering van Rusland (wie bepleit er de verovering van Rusland? WB) waard in het tijdperk van totale oorlogvoering?’ Met andere woorden: het verzet van Oekraïne is volstrekt legitiem, maar ze moeten het wel proportioneel houden, ‘het gaat om het beperken van oorlog en geweld en het bedenken van een diplomatiek oplossing. Een staakt-het-vuren is het eerste antwoord.’
Staakt-het-vuren en meer
In de iets meer dan honderd pagina dikke publicatie worden veel aspecten van de (voorgeschiedenis van) de oorlog behandeld. Dat levert, zeker voor degene die de ontwikkelingen niet op de voet gevolgd hebben, nuttige informatie op.
In het laatste hoofdstuk worden zoals de auteur het noemt de ’gelaagde vredesstrategieën’ besproken. Er worden (op pagina 100) acht punten geformuleerd om ‘de veiligheid in de wereld te kunnen waarborgen’. Die kunnen als volgt worden samengevat. 1. Maatregelen ter voorkoming van (atoom) catastrofes, het nemen van vertrouwenwekkende maatregelen, bijvoorbeeld uitstel van plaatsing van nieuwe Amerikaanse kernwapens in West-Europa en versterking en ondertekening van het verdrag dat kernwapens verbiedt. 2. Een nieuwe wereldwijde veiligheidsarchitectuur. Vervanging van de VN Veiligheidsraad door een nieuwe Veiligheidsraad met permanente aanwezigheid van de G20 landen. 3. Herziening en versterking van het Verdrag van Parijs en hervorming en versterking van de OVSE en de Raad van Europa. 4. Bevordering van de voedselproductie, met name in Afrika en andere werelddelen in het mondiale Zuiden. 5. Wereldwijde coördinatie bij de mondiale overgang naar duurzame energieopwekking. 6. Een samenwerkingsprogramma van milieu- en vredesbewegingen. 7. Erkenning van de opkomst van de G20 als politieke macht. En tot slot 8. ‘De ontwapeningsgedachte moet opnieuw centraal komen te staan.’ Op zich lijken mij dat allemaal nastrevenswaardige doelen, maar van Leemput maakt op geen enkele manier duidelijk hoe die gerealiseerd kunnen worden, laat staan dat ze op redelijke termijn gerealiseerd kunnen worden.
Blijft over het staakt het vuren dat nadrukkelijk als eerste stap wordt gepresenteerd. Daarover lezen we: ‘Een staakt-het-vuren is geen capitulatie. Afzonderlijke landen, en waarom niet Nederland, of organisaties als de VN, de Raad van Europa en/of OVSE zouden een diplomatiek kader voor onderhandelingen moeten aanbieden dat gepaard gaat met intrekken van wapenleveranties. Dat kader moet van een staakt-het-vuren gaan tot een onderhandelde terugtrekking van Russische troepen uit Oekraïne. Daarin kunnen ook de stapsgewijze beëindiging van sancties een rol spelen.’
Als we het institutionele kader waarin dit plaats zou moeten vinden weglaten wordt er dus, als ik het goed begrijp, gepleit voor een staakt-het-vuren als eerste stap gecombineerd met het intrekken van wapenleveranties.
Maar wat zou nu, bij de huidige stand van de oorlog, aan de vooravond van het geplande Oekraïense tegenoffensief een dergelijk staakt-het-vuren met een stop van de wapenleveranties in de praktijk betekenen? Zal dat er niet toe leiden dat Rusland voorlopig door kan gaan met het russificeren van de door haar gecontroleerde delen van Oekraïne (door het ontvoeren van Oekraïners, de vestiging van Russen, het invoeren van Russische instellingen en al die andere terreurmaatregelen waarvan nu ook al sprake is)? Zal het niet betekenen dat terwijl Oekraïne voor zijn bewapening geheel afhankelijk is van buitenlandse wapenleveranties, Rusland haar aanzienlijke wapenindustrie op volle toeren kan laten draaien en een nieuwe voorraad oorlogstuig op kan bouwen? Geldt dat ook niet voor het heropbouwen en versterken van het leger van Rusland, dat immers over een veel grotere bevolking beschikt? Betekent een staakt-het-vuren onder de huidige omstandigheden niet een premie op de Russische agressie en een aanmoediging voor andere imperialistische machten om in wat zij als hun achtertuin zien op eenzelfde manier in te grijpen? Is er reden om aan te nemen dat Poetin, door deze bevriezing van de militaire situatie zijn dreiging met kernwapens zal verminderen, of zal hij juist aangemoedigd worden?
Dergelijke vragen worden door van Leempunt niet gesteld, laat staan serieus besproken. Dat maakt dat deze publicatie weliswaar nuttige achtergronden geeft bij de oorlog, maar als bijdrage aan de politieke discussie mijns inziens te kort schiet.
De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten is een uitgave van SOC 21 en is op de site van SOC21 te bestellen en te downloaden.
