Het verschijnsel “woke” is een exportproduct van de Verenigde Staten van Amerika. Het ontstond in een land met een diepgeworteld racisme en andere discriminaties. Op wereldvlak spelen de VS evenmin een bevrijdende rol. Europa is ook niet vrij van  racisme en vreemdelingenhaat en het heeft een zwart koloniaal verleden. Onze grenzen zijn bijgevolg permeabel voor het fenomeen woke, voor het feit dat heel wat mensen zich bewust zijn van de diverse vormen van maatschappelijke ongelijkheid en onrecht. Ze liggen er wakker van en dat is goed.

Maar het fenomeen wordt begeleid door vormen van culturele intolerantie en intellectueel terrorisme. Het wordt gekenmerkt door een identitaire kijk op de samenleving die de universele kenmerken van de mensheid zoals de Verlichting ons leerde, negeert. Niet wat we gemeen hebben wordt benadrukt, maar wat ons scheidt. Het wijst niet op wat we in onze culturele diversiteit samen kunnen doen tegen het onrecht, maar beperkt zich in het verzet binnen de eigen specifieke groep. Wie niet tot de groep behoort moet zwijgen over wat die groep meemaakt. Uiteraard weet een blanke niet echt wat een zwarte voelt onder het racisme, maar dat betekent niet dat die witte niet mee het blanke racisme kan bestrijden.

Maar het gaat niet alleen om praktische samenwerking. Men ontkent het intellectueel vermogen van de buitenstaander. Voorbeeld hiervan is de rel rond de vertaling van het gedicht dat de zwarte Amerikaanse dichteres voordroeg op de eedaflegging van president Joe Biden. Alleen iemand met een donkere huid mocht het vertalen. Er is uiteraard een verband tussen de emoties van een raciaal gediscrimineerde persoon en haar poëtische reactie daar op. Maar hier wordt het talig vermogen, onder het mom van een sociaal-wetenschappelijk klinkend argument, gekoppeld aan de huidskleur van de vertaalster.

Het laat me denken aan de naziliteratoren die beweerden dat Duitstalige Joodse auteurs geen echt Duits schreven om dat de kenmerken van hun “ras” dat niet toelieten. In Vlaamse nationale “humanitaire expressionist” Wies Moens praatte in 1939 de nazis na in zijn “Nederlandse Letterkunde van volksch standpunt gezien”: de werken van de Javaan Noto Soeroto en van de Joodse dichter J.I. de Haan kunnen niet tot de Nederlandse literatuur worden gerekend omdat ze niet organisch met het Dietse volk verbonden zijn. Waarmee ik natuurlijk niet wil beweren dat de wokers nazis zijn. Ik wil enkel wijzen op de gevaren van het fenomeen.

Dat doet rector Luc Sels van de Leuvense universiteit. Hij juicht het feit toe dat racisme, discriminatie en dekolonisering alle aandacht verdienen en dat het bewustzijn nodig en noodzakelijk is. Maar een extremistische “cancel culture” brengt elk kritisch debat en de vrijheid van meningsuiting in het gedrang. Hij merkt op dat er zelfs sprake is van fysieke bedreigingen in de academische wereld. Een andere Leuvense docent erkent dat de filosoof Immanuel Kant racist was maar dat hij ook zinnige bijdragen heeft geleverd aan de ethiek. We kunnen die bijdragen niet doen verdwijnen. En waarom zou een college over Afrikaanse dekolonisatie enkel door een zwarte docent mogen worden gegeven? Dyab Abou Jahjah merkt terecht op dat wokeness “militantisme is op basis van identiteitspolitiek van minderheden. Bovendien is er geen plaats voor vrijheid van meningsuiting. (…) Traditionele antiracisten willen de discriminatie wegwerken, niet aantonen hoe slecht en onderdrukkend blanken zijn.”

Tegen de woke-beweging is een tegenbeweging ontstaan en die is even intolerant is als de extremistische vleugel van de cancel-culture. Deze uit rechtse kringen komende reactie beweert dat woke een wapen is van links, van het rondwarende cultuur-marxistische spook. Nonsens. Cancel-culture is niet eigen aan de linkse cultuur en tradities. Zijn afwijzing van het universalisme is eerder rechts. In werkelijkheid heeft het te maken met de achteruitgang van links, met de nederlagen van het linkse politiek-cultureel front, dat er niet in geslaagd is om de specifiek gediscrimineerde groepen (vrouwen, zwarten, arbeiders, homo’s etc.) te verenigen in de strijd tegen het globaal discriminerende maatschappelijke systeem en gezwicht is voor de neoliberale individualistische ideologie. Wanhopig en onhandig zoeken de wokers naar middelen om het onrecht te lijf te gaan. De rechtse afwijzing van het onrecht zelf dat de woke-mensen te berde brengen is dit onrecht bewust of onbewust bestendigen. We mogen het kind niet met het badwater weggooien.

De socialistische wereldbeschouwing denkt universalistisch over de mensheid, veeleer aan wat ons verbindt dan aan wat ons scheidt. Identitaire ideologieën blijven ingekapseld in zichzelf en verlagen het kritische intellectuele gezichtsveld. Er steekt heel wat liberaal individualisme in de cancel culture, maar ook waarheid.