Half december waren er grote en strijdlustige demonstraties in de straten en op pleinen van de belangrijkste steden van Peru, in een opstand in reactie op de coup die op 7 december werd gepleegd door het congres met een rechtse meerderheid, dat eerst de gekozen president Pedro Castillo afzette en vervolgens liet arresteren ‒ via het mechanisme van het ‘decreet van vacature’, een soort impeachment. Het Congres verving Castillo door vice-president, Dina Boluarte. Volksmobilisaties riepen op tot nieuwe algemene verkiezingen, een grondwetgevende vergadering en de vrijlating van Castillo. Sindsdien heeft de coupregering van Boluarte, gesteund door alle burgerlijke en reactionaire sectoren van het land, degenen die zich verzetten tegen de institutionele coup krachtig onderdrukt, met als bloedig resultaat 30 doden en 700 gewonden, waaronder 300 politieagenten. [De cijfers zijn afkomstig van het bureau van de Peruaanse ombudsman].

De regering Boluarte, marionet van het onwettige Congres, probeert zich te stabiliseren door harde repressie te combineren met een sterke mediacampagne van ‘pacificatie’ van het land, waarmee ze tegenstanders criminaliseert en arrestaties en confrontaties rechtvaardigt. Zo heeft ze de staatsrepressie versterkt: sinds 15 december heeft ze op nationaal niveau de noodtoestand uitgeroepen en een beroep gedaan op de strijdkrachten om de demonstraties in te dammen. Op die datum vond in Ayacucho een militair bloedbad plaats, waarbij geschoten werd en acht demonstranten werden gedood. Boluarte neemt haar toevlucht tot de politieke politie (Dircote) en de massamedia om de volksstrijders te stigmatiseren en te criminaliseren en organiseert in sommige regio’s mobilisaties voor ‘vrede’, met de sociale bases van uiterst rechts met de bedoeling om de repressieve krachten te legitimeren. Zo heeft de regering in deze dagen, om het hoofd te bieden aan een dag van strijd en stakingen die door de oppositie is uitgeroepen voor woensdag 4 januari, opgeroepen tot een ‘demonstratie voor vrede’ in Lima.

De crisis van het politieke systeem van Fujimori

De staatsgreep en de volksreactie tegen het Congres en de nieuwe president zijn de gewelddadige culminatie van de politiek-institutionele crisis die vijf jaar geleden werd verdiept, een periode waarin vier voormalige presidenten werden veroordeeld wegens corruptie (een van hen ging in ballingschap, een ander pleegde zelfmoord in huisarrest) en drie, door het Congres gekozen, tussen 2020 en 2021 aftraden. De Peruviaanse tragedie vindt haar oorsprong grotendeels in de huidige grondwet, afgekondigd door dictator Alberto Fujimori in 1993, die de financiering van partijen en kandidaten door bedrijven instelde ‒ wat de meest conservatieve en pro-zakelijke krachten een bijna eeuwigdurende meerderheid garandeert ‒ en bovendien toestaat dat de uitvoerende macht voortdurend met afzetting door het Congres wordt bedreigd.

Gekozen in een extreem gepolariseerd proces en met uiterst versnipperde politieke opties (31 kandidaten in de eerste ronde), kwam de plattelandsleraar en vakbondsleider Pedro Castillo ‒ kandidaat van Peru Libre ‒ in juni 2021 aan de macht. Hij werd belaagd door een racistische Lima-elite, het populistische uiterst rechts van Keiko Fujimori (de dochter van de dictator, die in de tweede ronde tegenover hem stond) en een parlement en pers op de hand van de coupplegers, die nooit hebben kunnen verteren dat een vakbondsman van boerenafkomst en uit het binnenland president is geworden. De massamedia, parlementair uiterst rechts en de procureur-generaal hebben hem permanent belaagd, met een systematische blokkering van de wetsvoorstellen van de uitvoerende macht, de opening van zes fiscale processen in recordtijd tegen de president en opeenvolgende moties van vacature en interpellaties. Tegelijkertijd verhinderden de rechtse en uiterst rechtse fracties in het parlement een mogelijk grondwettelijk referendum en veranderden ze het machtsevenwicht met grondwetsherzieningen die de mechanismen beperkten die het mogelijk zouden maken het door de volksmeerderheden zo gehate Congres te sluiten. Het was volkomen duidelijk dat de reactionaire meerderheid in het Congres Castillo ten val wilde brengen en de volledige controle over de uitvoerende macht wilde heroveren.

Maar in plaats van te vertrouwen op de volksorganisaties om de beloften van verandering waarvoor het volk heeft gestemd, in te lossen, gaf Castillo toe aan de heersende klassen, schrapte hij progressieve of linkse ministers en nam hij neoliberale technocraten in zijn kabinet op. In minder dan anderhalf jaar tijd verloor hij het politieke initiatief en probeerde hij een vergeefse ‘uitzonderingstoestand’ af te kondigen, zonder enige basis of krachtsverhouding daarvoor. Het antwoord op deze manoeuvre was de staatsgreep van het Congres, die in negen minuten werd goedgekeurd, zonder recht op verdediging en met voorbijgaan aan de procedures die in hetzelfde reglement van de parlementaire instelling zijn vastgelegd. Zo voegt Peru zich bij Honduras (2009), Paraguay en Brazilië in een geschiedenis van institutionele staatsgrepen (parlementair, gerechtelijk en via de media) waarmee belangrijke fracties van de Latijns-Amerikaanse neoliberale bourgeoisie erin slagen zich te ontdoen van regeringen die hen dwarszitten of niet langer dienen.

Onwettige regering en Congres

Na de staatsgreep heeft het huidige Congres van Peru bewezen dat het niet over de democratische legitimiteit beschikt om zijn regering voort te zetten, afgezien van het feit dat het nooit grondwetgevende macht heeft gehad. Na de op 7 december goedgekeurde afzetting van Castillo en de brute onderdrukking van de volksdemonstraties door de onwettige regering is het dringend noodzakelijk dat Boluarte uit haar ambt wordt gezet en dat er nieuwe presidentsverkiezingen en verkiezingen voor een nieuw Congres worden uitgeschreven.

De diepgaande uitholling van het Peruaanse politieke systeem door het Fujimorisme vereist ‒ zoals terecht en moedig geëist door degenen die in opstand komen tegen het Congres en de couppresident ‒ een nieuw democratisch en soeverein constituerend proces, dat de spelregels zal herschrijven ten gunste van de meerderheden.

De Vierde Internationale betuigt haar solidariteit met de volksmobilisaties in Peru en onze actieve steun aan hun eisen, te beginnen met een onmiddellijke beëindiging van de onderdrukking van de protesten, de vrijlating van alle gevangenen en een grondig onderzoek, met internationale waarnemers, naar de doden, gewonden en gevangenneming door het leger en de politie. We roepen alle revolutionaire en progressieve organisaties van de wereld op om de staatsgreep die Castillo ten val heeft gebracht, de autoritaire regering van Dina Boluarte en de coup van het Congres aan de kaak te stellen, gezien de brute repressie die ze in het Andesland uitoefenen.

  • Tegen de parlementaire staatsgreep: weg met Dina Boluarte!
  • Beëindig de noodtoestand nu!
  • Vrijlating van alle gevangenen! Onderzoek naar de doden en bestraffing van de moordenaars!
  • Voor een grondwetgevende nationale vergadering!

Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.