Open grenzen? Geen probleem voor wie er veel geld voor over heeft. In het Grand Hotel Kempinski in Genève had begin deze maand de jaarlijkse “beurs” van handel in paspoorten plaats. Geen beurs van valse of gestolen paspoorten waar de grote georganiseerde misdaad koopt en verkoopt, maar waar de verkopers van een compleet legale paspoortenhandel de koppen bij elkaar steken. Wat er precies op de agenda stond, weten we niet, de verkopers van  “gouden paspoorten” hielden de pers kordaat buiten. “Men moet de mensen die investeren niet aan de schandpaal nagelen”, aldus de organisatoren. Wie rijk is, investeert dus in een nationaliteit, wie geen fortuin heeft komt niet in aanmerking of moet vele jaren geduld oefenen.

Forum

“Forum van staatsburgerschap door investeringen” , aldus de ernstige benaming waaronder die discrete bijeenkomst plaats had. In dat Forum zitten slechts enkele staten, waaronder twee van de Europese Unie (EU) die de super-rijken van deze wereld de kans bieden om staatsburger van hun land te worden. Zo worden ze dus eigenaar van een paspoort waarmee ze bij voorbeeld als burger van Saint Kitts-and-Nevis de wereld kunnen rondreizen. Wat velen dan ook doen.

Op Auraycapital.com is de korte lijst te vinden van landen die hun staatsburgerschap te koop bieden. Dat start vanaf 150.000 dollar voor het Caribische Saint Kitts-and-Nevis, onder meer geliefd bij Iraniërs die zo weinig mogelijk willen gehinderd worden door sancties. En populair bij Russische oligarchen. Er zijn nu vijf Caribische staten die hun staatsburgerschap te koop aanbieden. Voor Dominica (niet te verwarren met Dominicaanse Republiek), 75.000 inwoners, vertegenwoordigt de verkoop van  paspoorten 25 % van het nationaal product.

Specialisten

Verkopers en klanten doen een beroep op gespecialiseerde bemiddelaars. Begin vorig jaar bracht de Zwitserse krant Le Temps een portret van een Zwitserse advocaat gespecialiseerd in handel in paspoorten. Deze Christian Kälin uit Zurich adviseert de verkopende staten met zijn programma ‘cash for passport’ en hij geeft ook raad aan de klanten, dat alles tegen een commissie van 4 % op een markt die hij zelf jaarlijks op 2 miljard dollar schat.

Waarom die eilandstaten zo in trek zijn? Voor hun klimaat een beetje, maar vooral omdat er tussen 2009 en 2015 een reeks akkoorden zijn gesloten met de EU waardoor de burgers van die staten vrij kunnen rondreizen in de Schengenzone. Alsof de EU niet wist wat dat tot gevolg zou hebben. Het EU-parlement heeft zich daar al boos over gemaakt, maar de handel gaat verder.

Oligarchen

De eilandstaten zijn populair; maar wat als de EU de akkoorden over vrij verkeer in Schengen opzegt. Vandaar dat de oligarchen en compagnie toch een voorkeur hebben voor lidstaten van de EU, want dan kunnen ze als staatsburger van Cyprus of Malta nog lang binnen de Schengenzone rondreizen. De prijs kan oplopen tot 2 miljoen euro voor een zakenpersoon en zijn/haar familie, maar velen vinden dat een interessante belegging, want gekoppeld aan fiscale voordelen

Sinds Cyprus zijn speciaal programma invoerde, hebben minstens honderden Russen al voor bijna 5 miljard euro betaald. Onder hen Oleg Deripaska, de koning van de aluminium die onlangs een speciaal pak VS-sancties over het hoofd kreeg. Een bekende van de Russische president Vladimir Poetin, Alexander Ponomarenko, is zoals vele andere superrijke Russen staatsburger van Cyprus, en kan dus rondreizen in de Schengenzone.

Cyprus maakt het ook mogelijk staatsburger te worden op voorwaarde dat er wordt geïnvesteerd of Cyprische staatsschuld wordt gekocht. Bovendien, zo meldt Auraycapital, is Cyprus bovendien fiscaal erg interessant: het heeft een van de gunstigste belastingsystemen van Europa, aldus de aanbeveling. Allerlei interessante zaken, zoals de opbrengst uit aandelen, worden niet belast. Enz.

Malta

Achter het Forum in Genève zit een ganse industrie van paspoortenverkoop, met grote advocatenkantoren uit o.m. Cyprus en Malta die ook gespecialiseerd zijn in beleggingen en witwassen, zoals vorig jaar spectaculair aan het licht kwam na de moord op de journaliste Daphne Caruana Galizia. Begin dit jaar maakte Malta bekend dat het verscheidene Russen het Maltese staatsburgerschap verkocht voor minimum 900.000 € per stuk.

Een van de voorwaarden is dat men minstens twaalf maanden op Malta moet hebben verbleven. Maar het internationaal consortium van journalisten dat het speurwerk van hun  vermoorde collega wil verder zetten, stelde vast dat Russen die Maltees staatsburger zijn, daar helemaal niet wonen of gewoond hebben. Ze merkten ook dat de vermoorde Daphne voor de politieke en economische wereld zelfs postuum nog altijd als een lastig mens wordt gezien. De door haar aangeklaagde corruptie is niet verminderd.

Op de vergadering in het Kempinski Hotel was Israël niet van de partij. Israël verkoopt niet echt zijn staatsburgerschap, het volstaat om veel geld in te brengen en joodse wortels te kunnen aantonen. Tijdens de Sovjetperiode kochten nogal wat Sovjetburgers ambtenaren om zodat ze een  joodse grootouders konden aantonen om zo naar Israël te kunnen uitwijken – en vandaar vaak naar de VS of ook wel naar Antwerpen. Nu moeten ze vooral een fortuin kunnen aanwijzen. Toen Roman Abramovitsj, fortuin van 10 miljard euro, onlangs in Londen problemen had met zijn visum, kreeg hij bliksemsnel de Israëlische nationaliteit. Volgens Israëlische fraudebestrijders strijken veel Russische oligarchen daar neer omdat Israël voor hen een fiscaal superparadijs is waar geen vragen worden gesteld over herkomst van fondsen.

“Bezorgde EU”

Moeten Cyprus en Malta zich dan niet houden aan regels van de EU? De regel is dat elke lidstaat staatsburger maakt wie hij wil, de regels zijn vrij. Er zijn bovendien nog andere lidstaten die boter op het hoofd hebben. Een Russische oligarch als Pjotr Aven van Alfa Bank, de grootste handelsbank van Rusland, is ook Letlands staatsburger. Letland heeft voor investeerders een speciale regeling om resident te kunnen worden, zoals ook Griekenland dat heeft. Zoals ook de VS en Canada dat in beperkte mate hebben . Het komt telkens op hetzelfde neer: wie zeer rijk is kan er rustig resident worden, met alle faciliteiten vandien.  Open grenzen zijn er, maar dan alleen voor lieden met kapitaal.

De EU-Commissie lijkt wel bezorgd over die handeltjes in paspoorten, maar zoals ze niet ernstig optreedt tegen de fiscale paradijzen in eigen schoot, treedt ze ook hier niet op. Wat een contrast met degenen die zich zonder kapitaal in de EU willen vestigen, zelfs met papieren. Zoals in België: K., een van de duizenden die meer dan zeven jaar geleden Belgisch staatsburgerschap aanvroeg, wacht en wacht, ook al voldoet hij ruimschoots aan alle criteria. Indien K. 900.000 euro opzij zou kunnen zetten, zou hij als Maltees staatsburger uit de zorgen zijn.

Open wereld

Toch zien we dat verkeerd, vindt professor Dimitri Kochenov uit Groningen, voorzitter van bovenvermeld Forum van staatsburgerschap. Hij noemt deze paspoortenzwendel een middel om de liberale democratie te verdedigen. Staatsburgerschap en paspoorten verkopen, dat is volgens hem een dam opwerpen tegen het populisme van mensen die alleen  door dorpelingen willen omringd zijn, populisten die willen beletten dat mensen het leven leiden dat ze willen  in een open wereld.

Een mooi discours dat echter alleen geldt voor de mensen die meer dan genoeg geld hebben om het leven van hun keuze te leiden; ze hoeven dat niet eens te doen in het land waarvan ze staats burger zijn.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.