Rusland maakt roerige tijden door. Eerst vloog Alexey Navalny terug naar Moskou, vervolgens werd hij bij het passeren van de grens onmiddellijk gearresteerd. De volgende dag publiceerde zijn team een video die de corruptie van Vladimir Poetin zelf illustreert en alle burgers opriep om op 23 januari de straat op te gaan tegen de regering. Wat moet links in Rusland van dit alles denken? Navalny maakt zeker geen deel uit van links, maar moet links wegblijven bij de protesten en de opkomende politieke crisis? LeftEast vroeg Ilya Budraitskis en Kirill Medvedev naar hun mening.

Ilya Budraitskis, historicus uit Moskou, politiek schrijver en co-auteur van de podcast Political Diary: De arrestatie van Alexei Navalny op de luchthaven Sheremetyevo in Moskou op 17 januari, enkele minuten na zijn terugkeer in Rusland, was niet alleen de verwachte, maar ook de enig mogelijke reactie van de Russische autoriteiten. Begin dit jaar, nadat de grondwetswijzigingen in de zomer de mogelijkheid hadden geopend voor de onbeperkte persoonlijke macht van Poetin, was zijn regime duidelijk een nieuwe fase ingegaan: een vrijwel open dictatuur, die niet berust op passieve steun van onderaf, maar op repressieve macht. In deze nieuwe configuratie is er geen plaats voor de gemarginaliseerde liberale oppositie of voor de systemische ‘geleide democratie’-partijen, die het absolute monopolie van Verenigd Rusland in toom hebben gehouden en die beperkte mogelijkheden hebben gecreëerd om electoraal ongenoegen te uiten. De moordpoging op Navalny door het Russische veiligheidsapparaat afgelopen augustus past perfect in dit plaatje. Vanuit het oogpunt van de autoriteiten is de belangrijkste dreiging die van Navalny uitgaat de tactiek van ‘slim stemmen’ – het verzamelen van alle proteststemmen door de kandidaat die de beste kans maakt om de kandidaten van Verenigd Rusland te verslaan. In een situatie waarin de steun voor de regeringspartij snel afneemt (momenteel is die niet meer dan 30%), bedreigt het ‘slim stemmen’ het goedgekeurde scenario voor de parlementsverkiezingen die gepland zijn voor september van dit jaar en, op de lange termijn, de triomfantelijke herverkiezing van Poetin zelf voor een nieuwe termijn.

Navalny’s gedurfde en weloverwogen populistische strategie is in feite gericht op de vorming van een protestcoalitie, met een belangrijke plaats voor de vertegenwoordigers van de systeempartijen (vooral de communisten), die zullen weigeren zich aan de regels van het Kremlin te houden en in staat zijn om levendige en offensieve verkiezingscampagnes te voeren. Een belangrijk element van deze strategie is de retoriek van Navalny, waarin de thema’s armoede en sociale ongelijkheid de plaats hebben ingenomen van liberaal-democratische waarden. De spraakmakende anti-corruptieonderzoeken die hem populariteit hebben opgeleverd, hebben een emotionele impact op een enorm publiek (zijn laatste video over het paleis van Poetin, dat ruim 1 miljard euro kostte, was bijvoorbeeld vrijdag al meer dan 50 miljoen keer bekeken), omdat ze rechtstreeks wijzen op de extreme gelaagdheid van de Russische samenleving. In een omgeving van openlijk vervalste verkiezingen en ongekende politiedruk kan verkiezingsprotest alleen effect hebben als het wordt gesteund door een massale niet-parlementaire straatbeweging. En alleen zo’n beweging kan momenteel Navalny’s persoonlijke lot bepalen – als honderdduizenden in het hele land de komende weken niet opkomen voor zijn onmiddellijke vrijlating, zal hem zeker een lange gevangenisstraf te wachten staan.

Naar mijn mening is deelname aan zo’n beweging – met ons eigen programma en onze eigen eisen – nu de enige kans voor Russisch links. Bovendien is het links dat het meest coherent uitdrukking kan geven aan de gevoelens die mensen in toenemende mate aanzetten tot actief protest: sociale ongelijkheid, de verloedering van de sociale sfeer (met name de gezondheidszorg, die tijdens de pandemie op dramatische wijze aan het licht kwam), politiegeweld, en het ontbreken van democratische basisrechten (met name arbeidsrechten).

Kirill Medvedev, activist van de Russische Socialistische Beweging, muzikant in de Arkady Kots Band, redacteur van Zanovo-media: Met zijn terugkeer heeft Navalny een belangrijke stap gezet naar een nieuw begrip van politiek in Rusland en een nieuwe ronde van politisering. Voorheen was er een vrij duidelijke ‘arbeidsverdeling’ in het protest: activisten nemen risico’s gemotiveerd door een zekere idealistische burgerlijke impuls, terwijl politici hun eigen, vaak puur egoïstische, belangen nastreven. Navalny is over deze scheidslijn getrokken door te laten zien dat politiek tegelijkertijd moedig en technologisch kan en moet zijn. Belangrijk is dat hij in de nieuwe video’s het beeld van Poetin verder ontwikkelt, niet als politicus, maar als een corrupte functionaris die, nadat hij via duistere regelingen enorme macht heeft verworven, nog steeds handelt op de oude manier van een schurkachtige post-Sovjetambtenaar met banden met de veiligheidsdienst FSB.

Maar hoe overtuigender Navalny werkt met het thema corruptie en de opzichtige consumptie van topambtenaren, hoe meer de grenzen van deze retoriek bloot komen te liggen in een land als Rusland, dat uitgeput is door ongelijkheid en doordrongen is van tegenstellingen tussen klassen. Nu ziet de situatie er als volgt uit: Navalny laat ons de paleizen van de heersers zien, speelt met het vuur van het klasseresentiment, terwijl hij tegelijkertijd (samen met zijn strijdmakkers) bedrijven volledige vrijheid belooft in het Mooie Rusland van de Toekomst. Zij zeggen dat het probleem niet de paleizen en gigantische fortuinen op zich is, maar waar die vandaan komen. Maar met de verdere ontwikkeling van deze populistische lijn zal het natuurlijk niet langer gemakkelijk zijn om de corrupte ‘vrienden van Poetin’ te scheiden van degenen die Navalny ‘eerlijke zakenlieden’ noemt, maar wier fortuinen net zo enorm zijn, en op dezelfde manier zijn verkregen door illegale transacties in  de jaren 1990 en 2000 en, natuurlijk, door overuitbuiting van werknemers. Dit alles opent grote mogelijkheden voor linkse politiek, die met een even bekwame combinatie van moed en rationaliteit een veel krachtiger golf van onvrede en een veel coherenter programma van verandering zou kunnen voortbrengen dan Navalny’s eclectische populisme.

Dit is een gedeelte van een artikel dat oorspronkelijk verscheen op Lefteast. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.