Xi Jinping, de Chinese leider wiens ‘Gedachte’ vanaf dit schooljaar in de schoolboeken staat, is onlangs op bezoek geweest in de provincie Shaanxi, waar Mao jaren verbleef na zijn Lange Mars. Hij bezocht er een herinnering aan Mao Zedong en sprak er met de boeren. Xi, een man van het volk. Intussen liet hij in de media een blog met maoïstische boodschap verspreiden, worden privé-bedrijven bedolven onder boetes en reglementen en wordt de showwereld strak gestroomlijnd. Neemt Xi een linkse draai?

Zorgen

President-partijleider Xi wil vooral niets laten ontsporen, stabiliteit en controle voor alles. Het snelle economisch herstel na de coronadip, gaf de indruk dat China weer klaar staat voor grote sprongen. Maar het dreigend faillissement van vastgoedreus Evergrande is niet het enige onheilsbericht dat een schaduw werpt over dat vertrouwen.

Voor de Communistische Partij staat haar legitimiteit op het spel, voor Xi zijn positie in de partij en in de geschiedenis. Er zijn wel geen verkiezingen, maar toch voert Xi volop campagne met het oog op het plenum van het centraal comité, het ‘parlement’ van de CP, dat begin november bijeenkomt. Daar wordt de basis gelegd voor het partijcongres van volgend jaar, waar Xi’s aparte status, als een historische leider, moet bekrachtigd worden.

Die campagne gebeurt rond twee centrale thema’s: China moet economisch veel meer op eigen benen staan, het mag zeker niet afhankelijk zijn van de VS. De Trump-periode met haar sancties heeft immers aangetoond hoe nefast die afhankelijkheid kan zijn. En Xi pakt vooral uit met de leuze “gedeelde welvaart”.

Welvaart

Die campagne “gedeelde welvaart” volgt op een golf van maatregelen om enkele grote privé-ondernemingen aan grote boetes en strenge reglementen te onderwerpen. Het gaat vooral om techbedrijven, voorop Alibaba van Jack Ma en Tencent van Tony Ma, die onder meer beschuldigd worden van oneerlijke concurrentie en het monopoliseren van persoonsgegevens. Sinds eind vorig jaar worden die bedrijven bedolven onder beperkingen. Jack Ma, nochtans partijlid, moest zijn plannen voor zijn financieel luik, Ant Group, opbergen. In april kreeg hij een boete van 2,5 miljard euro.

Een linkse anti-kapitalistische draai? De partijleiding is bezorgd over de toenemende invloed, macht, die deze kapitalistische partijgenoten opbouwen, vooral in de tech sectoren. Ze hebben niet alleen fortuinen, ze hebben ook op lokaal en regionaal vlak zeer veel invloed in het partij-apparaat en ze hebben talrijke internationale contacten waar de partij geen zicht op heeft.

Fanclubs

Met hun bedrijven helpen ze ook ideeën en gedragingen met subversieve kiemen verspreiden, aldus de kritiek. Dat geldt nog meer voor de amusementsindustrie die de jongste tijd ook zwaar wordt aangepakt. Met campagnes tegen bedrijven en bekende artiesten van wie sommige zware boetes kregen. De beroemde ster Zhao Wei is uit alle media geweerd wegens “anti-Chinees gedrag”. Zij heeft als actrice nauwe banden met Jack Ma.

De fanclubs zijn speciaal aangepakt, zij vormen immers massale netwerken die aan elke controle ontsnappen. Bij voorbeeld, bij een wedstrijd tussen sterren, konden fans hun kandidaat steunen met doppen van melkflessen. Tienduizenden kochten melkflessen alleen voor het dopje en gooiden tonnen melk weg.

Die clubs roepen het schrikbeeld op zoals eind vorige eeuw met de meditatiegroep Falun Gong (meestal bestempeld als een sekte) die erin geslaagd was een massabijeenkomst in Peking te organiseren zonder dat de veiligheidsdiensten maar iets in de gaten hadden gekregen. Dat leidde toen tot een repressieve paniekreactie. Nu zijn de fanclubs onder toezicht van de overheid geplaatst.

“Revolutie”

De partijleiding, althans de strekking Xi, verwoordt haar ideeën daaromtrent niet altijd zelf. Vaak laat ze dat over aan een krant als ‘Global Times’, spreekbuis van de “patriotten” ( nationalisten). Deze keer was de visie van de partijleiding te vinden in een blog van een “burger” die merkwaardig genoeg in de meeste media werd hernomen. Die burger is Li Guangman die vroeger een vakblad leidde.

Hij heeft het over niet minder dan een “revolutie” die is ingezet in de economie, de financiën, de cultuur, de politiek…”Met deze drastische ingrepen keert de Communistische Partij terug naar haar oorspronkelijk doel, het is een terugkeer naar het volk, naar het wezen van het socialisme… De kapitaalmarkt vormt niet langer een paradijs voor kapitalisten die er van de ene dag op de ander hun fortuin vergroten, het is niet langer een paradijs voor verwijfde vedettes… gedaan met de aanbidding van de westerse cultuur. We moeten de culturele chaos bedwingen en terugkeren naar een levendige, gezonde, viriele cultuur “.

Die tekst is zeer duidelijk. Hij vond de weg naar het officiële persbureau, naar de belangrijkste kranten en magazines, waaronder de krant van het leger. Wat betekent dat hij de zegen heeft van Xi zelf.

Evergrande

Die “revolutie” bestaat dus uit het strakker regulariseren van privébedrijven in de techsectoren en in de vastgoedsector. Want daar loopt heel veel mis. De voorbije dertig jaar leek de ‘sky is the limit’, een ongebreidelde groei waar maar geen einde aan kwam. Iets zoals in de VS met de subprimes, die tot de enorme crisis van 2008 leidde, was in China niet mogelijk.

Het voorbeeld daarvan was de firma Hengda, bekend als Evergrande, die Xu Jiayin ut Guangzhou (Canton) in 1996 stichtte. Xu is nog altijd eigenaar voor 71 %, drie jaar geleden was hij met bijna 40 miljard euro de rijkste burger van China. Evergrande kocht massaal gronden van lokale overheden en bouwde er met geleend geld, dat werd terugbetaald met voorschotten en verkoop van gebouwen.

Het was een typisch Ponzi-piramide, de schulden dempen met nieuwe schulden. Zolang de prijzen de pan uitrijzen en de overheid meewerkt, kan dat marcheren. Voor zeer veel Chinezen leek het ook de beste manier om het spaargeld te besteden.

Meer en meer bouwpromotoren raakten vorig jaar echter in de problemen, de schulden stapelden zich op, verkoop van echte of nog te bouwen woningen volstond niet meer. Er was meer en meer een overaanbod. De bouwsector staat, met aanverwante sectoren als cement en dergelijke, in voor ca 30 % van de nationale productie. De overheid vond dat ze moest ingrijpen om geen scenario te krijgen zoals in 2008 in de VS.

Binnenkort zal duidelijk worden welk scenario de overheid kiest om de Evergrande crisis te bezweren. Maar crisis is er, dit zal niet zonder gevolgen blijven. De bouwsector vergliest hoe dan ook zijn plaats als motor van de economie, maakte de rgegeing al begin dit jaar bekend.

Onrecht

De aanpak van de grote privé conglomeraten beoogt in de eerste plaats de economie voor grote schokken te behoeden. Maar tegelijk moet ze de indruk wekken dat de partij gevoelig is voor het wijdverbreide gevoel dat de ongelijkheden al te groot zijn geworden, dat er teveel sociaal onrecht is gegroeid. De partij is beducht voor een marxistische klassenanalyse van communistisch China…

Dat gevoel van sociaal onrecht tast de legitimiteit van de partij aan. Met de spectaculair ogende maatregelen tegen superrijken als Jack Ma, wekt de partij alvast de indruk dat ze daar iets aan doet. Ook de aanpak van de sector voor aanvullend onderwijs, wordt in die zin aangepakt: al die zeer winstgevende bedrijven moeten zich omschakelen tot verenigingen zonder winstoogmerk. Voor miljoenen Chinezen zijn die aanvullende lessen immers een zware financiële dobber. De competitie onder de kinderen is echter zo groot, dat veel ouders zich ertoe verplicht voelen.

Exit Deng?

Wordt met de jongste maatregelen de in 1978 ingezette draai naar het kapitalisme omgebogen, toen Deng Xiaoping de Chinezen aanspoorde rijk te worden? De overheid gaat niet zover de rijken al te diep in de portemonnee te treffen. Ze zou dat kunnen doen met zware erfenisrechten of belastingen op onroerend goed. Maar dan zou ze in eigen vlees snijden, veel partijleiders zouden bij de grootste slachtoffers zijn.

Het zijn veeleer maatregelen uit zelfbehoud, bouwend op een latente nostalgie naar het maoïsme zoals veel Chinezen het zich menen te herinneren: dat van grote gelijkheid. Xi’s ordewoord over “gedeelde welvaart” is gestoeld op die nostalgie. Wijlen Deng zal het wellicht postuum moeten bekopen met kritische passages in het document dat het centraal comité in november op aandringen van Xi zal goedkeuren.

Maar de partij zal meer moeten doen dan boetes, reglementen en controles op de ‘sociale media’ om het vertrouwen te behouden. De ongelijkheden zullen in de praktijk inderdaad moeten verminderen terwijl tegelijk de economie blijft groeien, wat niet zo evident is. Er is veel werk aan de winkel.

996

Zo werken volgens de Internationale Arbeidsorganisatie in China 78 miljoen mensen in platforms als Didi, te vergelijken met Uber en Deliveroo. Van die 78 miljoen hebben er 8 miljoen een degelijk arbeidscontract – 70 miljoen dus niet.

In augustus oordeelde een rechtbank dat het beruchte 996 systeem (werken van 9 uur ’s morgens tot 9 uur ’s avonds zes dagen per week) tegen de wet is. Maar dit door Jack Ma en co aangeprezen en door arbeiders gehate systeem is daarmee niet verdwenen.

Dat staat ver van Xi’s “gedeelde welvaart”. En van Marx.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.