Verzetscomités, ook wel buurtcomités genoemd, spelen een centrale rol in de huidige mobilisaties tegen de staatsgreep in Soedan. Ze zijn de belangrijkste zelforganiserende structuur van de Soedanese revolutie. Welke vooruitzichten op directe democratie bieden ze het land?
De verzetscomités speelden een belangrijke rol in de strijd van de Soedanezen tegen het vorige islamistische regime. Ze waren de spil van de revolutie van december 2018, die het regime van dictator Omar al-Bashir omverwierp. Veel mensen denken dat de verzetscomités een centrale rol zullen spelen in het democratische overgangsproces waarin het land verwikkeld is. Ze bieden ook reële vooruitzichten op een directe democratie ‘aan de basis’, dankzij hun ervaring met zelfbestuur en hun lokale aanwezigheid.
Buurtcomités: lokale solidariteit en politiek verzet
Oorspronkelijk waren verzetscomités eenvoudige groepen burgers die zich vormden in wijken in verschillende steden in Soedan, om zelf basisdiensten op te zetten die in de wijken ontbraken, zoals elektriciteit en water en om de omstandigheden en diensten in scholen en ziekenhuizen te verbeteren (door school- of medische apparatuur te kopen en gebouwen te renoveren). Zo hebben in september 2019 de verzetscomités in het dorp Zuhal (deelstaat Gezira) een campagne gelanceerd om de waterput in het dorp te herstellen; in de wijk Klakla in Khartoum hebben ze in januari 2020 een grote collectieve schoonmaak van de openbare ruimte georganiseerd, omdat het afval zich door onverschilligheid van de autoriteiten op straat ophoopte. In de stad Al Obeid hebben ze in april 2021 bomen geplant ter ondersteuning van de productie van Arabische gom, de economische rijkdom van de stad. Deze lokale zelfbeheerbewegingen brengen buurtbewoners uit alle verschillende leeftijds- en sociale klassen samen, maar vooral jonge mannen en vrouwen zijn erin actief.
In september 2013, na de afscheiding van Zuid-Soedan en het verlies van de olievoorraden, werd Noord-Soedan getroffen door een grote economische crisis, die een volksopstand ontketende. De verzetscomités vormden de voorhoede van deze opstand en eisten de val van het regime. Vanaf dat moment werden de ‘verzetscomités’ een belangrijke kracht in de Soedanese politieke arena, op gelijke voet met politieke organisaties en vakbonden.
Hun opkomst was voor het toenmalige regime, onder leiding van Omar al-Bashir, aanleiding om de repressie vooral op deze verzetscomités te richten. Het regime probeerde ze te ontmantelen om te voorkomen dat ze hun invloed zouden uitbreiden in de wijken waar ze actief waren, soms als politieke organisaties en soms als verenigingen voor sociale en humanitaire dienstverlening. Door het belangrijke veldwerk dat de verzetscomités verrichtten, kregen ze het vertrouwen van de bewoners van de wijken.
De droom van de burgers en activisten van de verzetscomités was om het land van onderop weer op te bouwen, te beginnen op het niveau van de wijken. Geleidelijk aan gaf het vertrouwen en de steun die ze van de inwoners kregen hen het enthousiasme om deze droom uit te breiden naar het hele land. Ze lanceerden de hashtag ‘Hanabniho’, wat betekent ‘wij zullen het herbouwen’, waarmee het land wordt bedoeld.
Constante politieke en sociale activiteit sinds de revolutie van 2019
Na de val van het regime in april 2019 bleven de verzetscomités voortdurend actief en probeerden ze de verworvenheden van de revolutie te beschermen. Tegelijkertijd probeerden ze opnieuw op te bouwen wat het vorige regime had vernietigd, door het sociale weefsel en het culturele leven in de wijken te desintegreren (met name door bioscopen en culturele centra te sluiten en die panden te koop te zetten). De wijkcomités organiseerden ook tal van politieke evenementen ter ondersteuning van de belangen van de revolutie, met als doel een land voor iedereen op te bouwen, zoals herdenkingsplechtigheden van martelaren in elke wijk en de viering van de Internationale Dag van de Rechten van de Vrouw en de Gehandicapten. Ter gelegenheid van de internationale dag van de rechten van de vrouw op 8 maart 2020 hebben de verzetscomités in de Arkawitwijk van Khartoum bijvoorbeeld een open kliniek ingericht waar alle vrouwen terecht konden voor gratis medische behandeling en tests en hebben ze maandverband uitgedeeld en workshops over borstkanker georganiseerd.
De verzetscomités hebben ook conferenties georganiseerd over de toekomst van de democratie in Soedan en workshops over politieke vorming. Ze waren betrokken bij de oprichting van vrouwen- en studentenvakbonden, waarbij ze gebruik maakten van de vrijheid die de revolutie heeft geschapen.
De afgelopen twee jaar, toen het land in transitie werd getroffen door een verwoestende inflatie en werd geteisterd door wilde schommelingen in de waarde van de munteenheid (het Soedanese pond), hebben buurtcomités de strijd tegen de kleine corruptie op hun niveau opgenomen door teams van ‘controleurs’ te vormen die erop moeten toezien dat de handelaren hun prijzen niet verhogen door te profiteren van de schaarste van bepaalde grondstoffen en zo te profiteren van de ellende van de inwoners. Op sociale netwerken zijn bijvoorbeeld in verschillende steden foto’s te zien van jongeren die in bakkerijen kamperen om te controleren of de bakkers hun meelvoorraden niet oppotten in de hoop hun brood op dagen van schaarste tegen veel hogere prijzen te kunnen verkopen. In het dorp Al-Hilalia in de deelstaat Gezira hebben verzetscomités in oktober 2019 een klacht ingediend tegen een bakker die meel dat over de datum was aan de hele buurt verkocht.
Onder het regime van Omar al-Bashir werden de lokale autoriteiten gegroepeerd in ‘volkscomités’ die een autoritair en corrupt beleid voerden en elke vorm van lokale democratie probeerden te vernietigen. Na de revolutie probeerden de verzetscomités te voorkomen dat dit systeem zich zou herhalen door eenvoudigweg de macht van de ene autoriteit over te dragen aan de volgende: sommigen probeerden administratieve documenten te vernietigen die nodig waren voor het aantreden van de nieuwe autoriteiten om te protesteren tegen dit oude systeem en nieuwe vormen van lokale democratie te eisen.
In sommige gevallen slaagden de verzetscomités erin gemeenschappelijk bezit terug te krijgen dat door het vorige regime was afgenomen, zoals openbare pleinen die waren verkocht aan bazen en investeerders die dicht bij de regering stonden.
Terwijl het regime een politiek van verdeeldheid op racistische gronden voerde, werken de activisten van de verzetscomités dagelijks aan het scheppen van banden tussen de bewoners van de wijk om opnieuw een vreedzaam sociaal klimaat tot stand te brengen.
Speerpunt van de huidige mobilisaties
De afgelopen tijd, tijdens de massamobilisaties na de staatsgreep van 25 oktober 2021, zijn de verzetscomités naar voren gekomen als de belangrijkste actoren in de organisatie en coördinatie van de verschillende demonstraties. Ze zijn in de plaats gekomen van de Soedanese Beroepsvereniging, die dezelfde rol speelde tijdens de mobilisatie van 2018. Na de revolutie was het de Beroepsvereniging die de rol speelde van vertegenwoordiger van het maatschappelijk middenveld in de overgangsregering, die gevormd werd door een coalitie van burgers en militairen. De zeer teleurstellende ervaringen met de overgangsregering, die hebben geleid tot de huidige staatsgreep, hebben er in grote mate toe bijgedragen dat de Beroepsvereniging in de Soedanese publieke opinie in diskrediet is geraakt. Maar de verzetscomités hebben nu de plaats van de Beroepsvereniging kunnen innemen, omdat zij het vertrouwen van de revolutionairen hebben kunnen winnen, een vertrouwen dat zowel de Beroepsvereniging als de politieke partijen de afgelopen jaren hadden verloren.
Zo hebben de verzetscomités, zodra de staatsgreep was aangekondigd, een oproep tot demonstraties gedaan om zich daartegen te verzetten. Ze mobiliseerden in de wijken en informeerden de inwoners over het belang van deelname aan de demonstratie, door folders in hun wijken te verspreiden, graffiti op de muren te tekenen met slogans en tijdschema’s voor de demonstraties. Ze gebruikten ook de luidsprekers in de moskeeën om politieke toespraken uit te zenden. Aan de vooravond van demonstraties bouwden ze ’s nachts barricades met bakstenen en afgedankte voorwerpen om het verkeer van de ordediensten te hinderen en de wijkbewoners te beschermen tegen de aanvallen van het leger en de milities. Deze ingenieuze strategie heeft haar doeltreffendheid bij de bescherming van de demonstranten ruimschoots bewezen.
Een toekomst voor de democratie in Soedan?
Hoewel de verzetscomités bestaan uit burgers die niet allemaal ervaring hebben in de politieke wereld, organiseren ze zich met veel professionalisme en proberen ze democratie in te voeren in de manier waarop ze besluiten nemen. Ze organiseren zichzelf zonder een beroep te doen op leiders, maar alleen op afgevaardigden, die zichzelf vervolgens coördineren op het niveau van de stadsdelen en dan weer daarboven, op het niveau van de stad. Het is deze interne democratie die hen verenigd en sterk heeft gehouden en niet verdeeld zoals de politieke partijen in Soedan. Dat is ook wat sommige waarnemers de hoop doet koesteren dat de verzetscomités een manier zijn om het monopolie van de traditionele elites van politieke partijen op het gebied van de politiek in Soedan te doorbreken.
Soedanezen zien nu in dat verzetscomités een alternatief kunnen zijn voor politieke partijen die er niet in geslaagd zijn een gemeenschappelijk klimaat van collectieve actie te scheppen om oplossingen te vinden voor de problemen van Soedan. Nu zijn de verzetscomités, dankzij hun zelfbeheerde structuur, gebaseerd op lokale actie onder leiding van de bewoners van wijken of dorpen, waaraan iedereen deelneemt, ongeacht zijn of haar politieke ervaring: hun methode geeft dus de aanzet tot een echte participatieve democratie in Soedan, waarin iedereen het recht heeft om te beslissen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Sudfa Media. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.
