Pussy Riot is vandaag weer razend relevant. Sinds hun ontstaan voert Pussy Riot een kruistocht tegen Poetin, waardoor ze ook op de harde wijze konden kennismaken met het Russische repressieapparaat. Nu Rusland een ‘speciale militaire operatie’ begonnen is in Oekraïne, is de repressie tegenover andersdenkenden nog toegenomen. Wie zich uitspreekt tegen de ‘oorlog’ riskeert zware straffen, al was het maar voor het gebruik van het woord ‘oorlog’.

Dit, en de spectaculaire vlucht van zangeres Maria Alyochina uit Rusland, heeft Pussy Riot weer brandend actueel gemaakt, en er verschenen de afgelopen dagen heel wat artikels over de groep in de Vlaamse pers, niet in het minst bij Dark Entries. Het was dan ook wat teleurstellend om te zien dat het optreden op 20 mei ondanks de aandacht niet uitverkocht was. Wie er was wist waarvoor hij of zij gekomen was, en dat is het belangrijkste.

Het optreden van Pussy Riot past in het concept van Breaking Barriers, het Leuvense punkfestival dat sinds 2016 – de viering van 40 jaar punk – doorgaat in Het Depot. Er stonden nog twee andere groepen op de affiche, en niet toevallig waren dat allebei ook groepen waarin vrouwen de hoofdrol spelen.

Hetze

Hetze komt uit Antwerpen. Ze zijn nog maar in 2016 begonnen, maar hebben al een aardige reputatie opgebouwd. Vanaf de eerste noot gaat de groep voor het volle pletwals geluid. De groep bestaat uit drie dames op zang, gitaar en bas, en uit een zeer gedreven drummer die ook in een death metal-groep speelt. Hij is er wellicht de oorzaak van dat er heel wat bruuske ritmeveranderingen in de muziek verweven zijn, die de muziek extra interessant maken.

Voor de ene zal dit gewoon een hoop kabaal zijn, voor de andere is dit eveneens een hoop kabaal, maar wel goed. Door het gekrijs van de zangeres heb ik niets van de teksten verstaan, maar ik kan me moeilijk inbeelden dat het oproepen zijn om traditionele denkbeelden in stand te houden, of om vrouwen een ondergeschikte rol te laten spelen in de maatschappij.

Hägar The Womb

De tweede groep die aan bod komt is Hägar The Womb. Dit zijn veteranen uit de anarchopunkgolf van begin jaren ’80. Oorspronkelijk bestond de groep enkel uit vrouwen, met de uitdrukkelijke bedoeling de stem van vrouwen te vertolken in de punkscene. Maar eens men moest optreden kwamen ook mannen in de bezetting terecht. De twee zangeressen werden het uithangbord van de groep.

Wat vooral leuk is aan een optreden van Hägar The Womb, is de uitgesproken speelvreugde die ze op het podium uitstralen. De groep wenst gewoon plezier te hebben, en deelt dat plezier met het publiek, al is er ook regelmatig plaats voor een min of meer ernstige sneer richting Brexit of Boris Johnson. En dan mag er wel eens iets muzikaal fout gaan, het maakt de lol er niet minder op.

Pussy Riot

Wie het niet voor het plezier doet, is Pussy Riot. Zij zijn hier met een boodschap. Kernachtig geformuleerd is die boodschap: Poetin is een schurk en Rusland is ernstig aan het afglijden naar een dictatuur. Hun optreden is niet zozeer een concert waarin ze liedjes aan elkaar schakelen, maar een performance waarin ze hun verhaal vertellen op een muzikale achtergrond.

Er staan vier muzikanten op het podium. Centraal staat natuurlijk Maria Alyochina, één van de twee leden van Pussy Riot die tot twee jaar strafkamp veroordeeld werd na het beruchte optreden in de Christus Verlosserkathedraal in Moskou. Zij is ook de auteur van het boek ‘Riot Days’ – waarin ze het verhaal van Pussy Riot uit de doeken doet vanaf het ontstaan van de groep tot en met haar ervaringen in het strafkamp – waarop deze voorstelling gebaseerd is.

Maria wordt aan de zang bijgestaan door Olga Borisova. Ook zij heeft meegeschreven aan het boek ‘Riot Days’ –. Zij maakt sinds 2015 deel uit van Pussy Riot, heeft al aan diverse acties deelgenomen en is bijgevolg al regelmatig aangehouden.

Dan zijn er twee muzikanten. De belangrijkste is Diana Burkot, die zorgt voor de elektronische backing track en live percussie. Eigenlijk bestaat 90% van de muziek uit computergegenereerde muziek. Al moet Diana wel wat afgezweet hebben toen die backing track wegviel. De andere leden gingen gewoon door met het reciteren van hun teksten, dan maar zonder achtergrondmuziek. Gelukkig werd het euvel snel opgelost, en achteraf bedankte Maria het publiek uitvoerig omdat we bleven luisteren, zelfs als de muziek weggevallen was.

Ook Diana heeft deelgenomen aan de performance in de Christus Verlosserkathedraal, maar werd niet opgepakt. Sta hier even bij stil: drie leden van Pussy Riot werden gearresteerd, maandenlang verhoord en onder druk gezet, maar ze hebben de andere deelnemers niet verklikt. Dat is wat mij betreft toch een opvallend voorbeeld van moed en doorzettingsvermogen.

De laatste muzikant is Anton Ponomarev. Hij speelt saxofoon en is zowaar een man, al heeft hij om dat goed te maken een mooi kleedje aangedaan. Met zijn saxofoon geeft hij regelmatig accenten in de muziek, maar ook zijn rol is grotendeels om de teksten mee te scanderen en op het podium rond te springen.

Het verhaal begint in 2011, als Pussy Riot gevormd wordt. Het zijn woelige tijden in Rusland. Heel wat mensen zijn de corruptie en het machtsmisbruik beu, vooral in grote steden als Sint-Petersburg en Moskou. In 2008 vond een stoelendans plaats tussen president Poetin en premier Medvedev, waarbij beiden van functie wisselden omdat Poetin wettelijk slechts twee opeenvolgende termijnen als president mocht doen.

Er was enige hoop dat president Medvedev democratische hervormingen zou doorvoeren, maar daar is weinig van in huis gekomen. Toen Poetin in 2011 een nieuwe stoelendans aankondigde – waarbij hij weer president zou worden – was het duidelijk wie al die tijd de sterke man in Rusland is gebleven. Duizenden mensen kwamen de straat op, maar het mocht niet baten. Vandaag wordt de herverkiezing van Poetin in 2012 gezien als een kantelmoment waarna de repressie tegenover andersdenkende steeds groter werd in Rusland.

Het is in die context dat Pussy Riot begin 2012 een actie opzet om de verwevenheid tussen Poetin en de orthodoxe kerk aan te klagen. Patriarch Kirill, het hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk, riep openlijk op om voor Poetin te stemmen. Wekenlang oefenden Pussy Riot voor hun performance, waarbij ze een ‘punkgebed’ zouden opvoeren in de Christus Verlosserkathedraal. Men trainde onder meer op het snel in- en uitpakken van gitaar en de versterker, in het bewustzijn dat er wellicht niet veel tijd zal zijn om het nummer ‘Moeder van god, jaag Poetin weg’ uit te voeren.

Inderdaad, de performance duurde slechts 40 seconden, maar de beelden ervan gingen wel de wereld rond. Eigenlijk was er oorspronkelijk niet zoveel commotie. De veiligheidsdienst was wel tussengekomen om de activisten te stoppen, maar deze konden zonder veel problemen weer in Moskou verdwijnen. Het leek er zelfs op dat het optreden maar een akkefietje zou blijven.

Maar eens de beelden wereldkundig werden gemaakt – uit de performance van 40 seconden werd een wat langere clip gemaakt die snel viraal ging – bleek toch dat een reactie nodig was. Aanwezigen die aanvankelijk gelaten gereageerd hadden, begonnen nu te klagen dat hun religieuze gevoelens gekwetst waren. En de politie begon een heksenjacht op de activisten. Deze wisten op hun beurt verschillende dagen onder de radar te blijven door elke dag van locatie te veranderen, hun simkaarten weg te gooien en niet online te gaan.

Dat kon uiteraard niet eeuwig blijven duren, en na 12 dagen worden Maria Alyochina en Nadja Tolokonnikova gearresteerd. Ze worden beschuldigd van klein hooliganisme en het kwetsen van religieuze gevoelens. Om de absurditeit van de beschuldigingen duidelijk te maken wordt een hele dialoog opgevoerd waarbij één van de ‘benadeelden’ kloeg dat de muziek die Pussy Riot bracht niet orthodox was, waarbij ze niet kon antwoorden op de vraag wat orthodoxe muziek dan wel moest zijn.

Op die manier krijgen we heel wat informatie over de rechtszaak voorgeschoteld, al dien ik er wel bij te vermelden dat het enige concentratie vergt. De opvoering is in het Russisch, en bovenaan de achtergrondbeelden lees je de vertalingen van de voorgedragen tekst. Je hebt dus het gevoel dat je vier paar ogen nodig hebt om niets te missen van het optreden.

Na het proces volgt natuurlijk de straf, en de performance gaat ook dieper in op de levensomstandigheden in het werkkamp waar Maria in ondergebracht werd. Daar moesten gevangenen 10 uur per dag politie- en legeruniformen naaien voor ongeveer 3 euro per maand. Moderne slavenarbeid. Al is Maria er ook eerlijk in dat ze het gemakkelijker had dan de gemiddelde gevangene omdat haar zaak wereldberoemd was.

Zo komt de zaak aan bod waarbij een bewaker Maria terechtwees omdat ze overdag op een bank neerlag. Neerliggen mocht enkel tijdens de voorziene uren nachtrust, aldus de leiding van het werkkamp. Er volgde een proces, dat lang aansleepte en vrij hoog escaleerde en dat zowaar door Alyochina gewonnen werd. Vanaf dan hadden gedetineerden officieel het recht om ook overdag al eens te gaan liggen.

Wat niet aan bod komt, is dat Alyochina en Tolokonnikova bij hun vrijlating – twee maanden eerder dan voorzien, in een poging van Poetin om zijn internationale reputatie te herstellen in de aanloop van de winterspelen van Sotsji in 2014 – onmiddellijk de organisatie Zona Prava oprichtten (Zone van het Recht). Daarmee ondersteunen ze gedetineerden in heel Rusland in hun strijd om betere leefomstandigheden.

Zona Prava helpt gevangenen met advocaten die klachten indienen tegen corrupte bewakers en gevangenisdirecteurs, of stuurt artsen op inspectie naar gevangenissen. Wat later richtte Pussy Riot ook het online magazine Mediazona op, dat zich concentreert op kritische berichtgeving met alweer speciale aandacht voor de rechten van gevangenen. Beide organisaties werden in 2021 als ‘buitenlandse agenten’ bestempeld door de Russische overheid, een welbekende manier om kritische stemmen tegen te werken.

Maar goed, niet alles kan aan bod komen in een optreden van één uur. Het optreden besteedde dan ook vooral aandacht aan het optreden in de Christus Verlosserkathedraal en de juridische gevolgen ervan. Nadat dit deel afgewerkt was verdween de groep even van het podium, maar kwam hij al snel terug om een duidelijk standpunt in te nemen tegen de oorlog in Oekraïne.

Pussy Riot doet dat niet alleen in woorden – ze brachten inderdaad een speciaal voor de gelegenheid gecomponeerd nummer ten beste – maar ook in daden, want een deel van de opbrengst van vanavond gaat naar een kinderhospitaal in Kiev en ook het publiek werd opgeroepen voor dit doel te doneren. Punk is niet dood, of toch niet als het van Pussy Riot afhangt.

Ik heb in de aanloop naar het optreden van Pussy Riot verschillende mensen horen zeggen dat ze niet kwamen omdat ze de muziek van Pussy Riot niet goed vonden. Ik vroeg me dan altijd af over welke muziek ze het hadden, want het was bij voorbaat duidelijk dat deze opvoering niet zou klinken als de muziek die je hier en daar op het internet vindt van de groep. Bij de aanwezigen zal je volgens mij niemand vinden die dit een teleurstellend optreden vond. De nadruk lag duidelijk meer op de boodschap dan op de muziek, maar het is een boodschap die gehoord moet worden en die heel overtuigend gebracht werd.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Dark Entries. Foto: Luc ‘Who Cares’ Luyten.