1. Waarom is het beginsel van zelfbeschikking zo belangrijk om het conflict in Oekraïne te begrijpen?

De kwestie van nationale zelfbeschikking heeft drie aspecten. Eén, de erkenning dat ‘naties’ van volkeren het recht hebben hun eigen identiteit te doen gelden en een politieke eenheid te vormen, los van of opgenomen in een grotere geopolitieke groepering. Twee, dat een erkende natiestaat het internationaal erkende recht heeft op nationale soevereiniteit. Wat de nationale soevereiniteit betreft, heeft geen enkele vreemde mogendheid het recht zich te mengen in de interne aangelegenheden van een ander land (tenzij onder door de Verenigde Naties goedgekeurde voorwaarden). En ten derde is zelfbeschikking een basiselement van vrijheid dat een enorme kracht heeft om eenheid te smeden als het doorklinkt in een volk.

In het geval van Oekraïne werden de internationale grenzen van een onafhankelijk Oekraïne in 1991 erkend in het kader van de ineenstorting van de USSR. Oekraïne had echter wel al een nationaal-territoriale status als erkende natie na de vorming van de USSR en verder in de context van de vorming van de Verenigde Naties. De internationaal erkende grenzen van Oekraïne werden bevestigd in 1994, met de ondertekening van de akkoorden van Boedapest, waarbij Oekraïne zijn kernwapens overdroeg op voorwaarde dat Rusland beloofde Oekraïne nooit binnen te vallen en de Oekraïense soevereiniteit altijd te respecteren.

Rusland schond dit akkoord in 2014 met de invasie en annexatie van de Krim, onder het voorwendsel van een vermeende staatsgreep in Kiev. Zelfs als men het ermee eens zou zijn dat er een staatsgreep heeft plaatsgevonden ‒ en dat doen we niet ‒ zou dat nog geen buitenlandse interventie rechtvaardigen.

Soevereiniteit en zelfbeschikking zijn belangrijke begrippen om in de kern van de linkse analyse te houden.

De VS en anderen hebben een lange en smerige geschiedenis van inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van landen. Het hele Amerikaanse regime van Allan en John Foster Dulles (State Department en CIA) uit de jaren vijftig was hierop gebaseerd. Oekraïne is het onderwerp geweest van veel samenzwering en gekonkel van buitenaf, zeker door de VS.

Zelfs met inmenging van buitenaf door tal van krachten was wat in 2014 plaatsvond een interne aangelegenheid van Oekraïne ‒ het resultaat van zijn eigen interne tegenstellingen. De politieke uitkomst was niet gunstig voor Rusland, maar was geenszins een aanval op Rusland. Als zodanig kon het geen enkele interventie rechtvaardigen. Denk aan de Amerikaanse inval in Panama in 1989. Die was gebaseerd op het voorwendsel dat Manuel Noriega een crimineel was en dat de VS hem voor het gerecht moesten brengen. Hoewel Noriega zeker een crimineel was ‒ en een die regelmatig met de VS had samengewerkt ‒ was hij ook de president van een soevereine natie. Net als in het geval van Oekraïne was er geen internationaal wettelijke rechtvaardiging voor een Amerikaanse invasie in Panama.

Nationale zelfbeschikking voor Oekraïne is verder van belang gezien de semi-koloniale relatie die het land historisch gezien met Rusland heeft gehad, ondanks de nauwe taalkundige en culturele banden. Beweren dat Rusland de Oekraïense soevereiniteit niet hoeft te erkennen vanwege de historische banden zou hetzelfde zijn als beweren dat de VS de Canadese soevereiniteit niet hoeft te erkennen vanwege de nauwe taalkundige en culturele banden die minstens tweehonderd jaar teruggaan.

2. Is dit een proxy-oorlog tussen de VS/NAVO en Rusland?

Het is bij sommige linkse partijen bijna mode geworden om de Russisch-Oekraïense oorlog een ‘proxy-oorlog’ tussen Rusland en de NAVO te noemen: dat wil zeggen een oorlog waarin de belangrijkste tegenstelling het aanzetten tot oorlog door buitenlandse mogendheden is en waarin interne tegenstellingen op de tweede plaats komen.

Een uitstekend voorbeeld van een ‘proxy-oorlog’ zijn de conflicten in de Democratische Republiek Congo na 1997, waarbij de binnenlandse krachten grotendeels werden overschaduwd door of gedomineerd door buitenlandse actoren, zoals Rwanda, Uganda, Zimbabwe, Angola en multinationals. Hoewel er zeker een intern conflict was, deden verschillende milities het werk voor buitenlandse actoren.

De Russisch-Oekraïense oorlog is net zo min een ‘proxy-oorlog’ als de oorlog in Vietnam. Toch is het belangrijk te bedenken dat veel liberalen en rechtsdenkenden de Vietnam-oorlog beschreven als een proxy-oorlog tussen de VS enerzijds en de USSR en China anderzijds. Zij negeerden de nationale kwestie ‒ het feit dat de Vietnamoorlog ging over Amerikaanse agressie tegen het volk van Vietnam (en later het volk van Laos en Cambodja). Er is sprake van een proxy-oorlog als er aan beide kanten slechte actoren zijn, niet als één kant vecht voor zijn onafhankelijkheid ‒ zelfs als de kant die vecht voor onafhankelijkheid hulp zoekt bij andere naties.

De Russisch-Oekraïense oorlog is het directe gevolg van het feit dat Rusland de soevereiniteit van Oekraïne heeft geschonden. Daarover bestaat weinig discussie. De vraag is of hun schending werd gerechtvaardigd door handelingen van de NAVO. Aangezien er geen bewijs is dat de NAVO Oekraïne met kernwapens heeft bewapend en aangezien er voldoende bewijs is dat verschillende NAVO-lidstaten zich actief verzetten tegen de opname van Oekraïne in de NAVO, valt het argument weg.

Poetins verklaarde doel is een einde te maken aan de nationale soevereiniteit van Oekraïne. Elke verwijzing naar de rol van de NAVO is een afleidingsmanoeuvre die het werkelijke doel van Rusland om zijn invloedssfeer uit te breiden, verbergt.

​​​​​​​3. Wat is de rol van de NAVO? Is zij de agressor in dit conflict?

Laten we duidelijk zijn: de val van de Berlijnse muur bood een unieke kans om de internationale betrekkingen wereldwijd opnieuw vorm te geven. Linkse- en progressieve mensen pleitten krachtig voor de ontbinding van de NAVO en voor een nieuw kader op basis van wederzijds respect, democratie en veiligheid. Dat is niet gebeurd. Ondanks voldoende bewijs dat de VS ermee instemde of impliceerde dat de NAVO zich niet zou uitbreiden, zonder dat dit schriftelijk werd vastgelegd, waren alle kansen verkeken toen de USSR instortte.

De ironie is dat de invasie een einde maakte aan alle hoop op een nieuw kader buiten de NAVO; in feite werd het tegenovergestelde bereikt. Er schijnen grote conflicten te zijn geweest binnen de NAVO-gemeenschap over wat er moest gebeuren. Wat echter wel gebeurde, is dat de NAVO zich oostwaarts uitbreidde in de richting van de Russische grens, toen landen die vroeger deel uitmaakten van het Sovjetblok aangaven dat ze bescherming nodig hadden tegen een potentiële Russische expansionistische/hegemonistische dreiging. De NAVO werd niet aan deze landen opgedrongen, hoewel de NAVO de uitbreiding had kunnen en moeten stoppen. De expansie stopte grotendeels in 2004.

Wat de zaak veranderde was de crisis van 2014 in Oekraïne. Vergeet niet dat de Boedapest-akkoorden van 1994 geen enkele ‘uitzonderingsclausule’ bevatten die ooit een Russische invasie zou rechtvaardigen. Toen de crisis van 2014 zich ontvouwde, de zogenaamde Maidan-opstanden, werd een pro-Russische regering het land uitgejaagd door een brede coalitie waarbinnen zich harde, rechtse krachten bevonden. Rond die tijd begonnen Oekraïense chauvinisten een anti-etnische Russische politiek te voeren, vooral wat betreft het gebruik van de taal. Het Poetin-regime gebruikte het interne Oekraïense conflict als voorwendsel voor een interventie. Die omvatte de inbeslagname van de Krim en de steun aan separatistische regimes in de Donbas-regio.

Het was in de context van de Russische interventie in de interne aangelegenheden van Oekraïne dat de kwestie van de NAVO ontstond. Vóór 2014 was er weinig belangstelling voor toetreding van Oekraïne tot de NAVO. Als gevolg van de Russische inmenging in Oekraïne, inclusief maar niet beperkt tot de inname van de Krim, ontstond belangstelling voor de NAVO.

In de aanloop naar de invasie van februari 2022 liet de Oekraïense regering aan Poetin weten dat ze zich niet bij de NAVO zou aansluiten. Dat hield de invasie niet tegen, grotendeels omdat de invasie weinig te maken had met de NAVO. Poetin maakte de doelstellingen heel duidelijk op de dag van de invasie, toen hij verklaarde dat Oekraïne een ‘nationale fictie’ was. Voor Poetin ging de invasie dus niet over een vermeende NAVO-dreiging en meer over het lot van Oekraïne als land.

​​​​​​​4. Is het juist om te pleiten voor een wereld die verdeeld is in invloedssferen zodat de vrede gehandhaafd kan worden? Is dat in het belang van de arbeidersklasse?

Er zijn veel oprechte progressieve- en linkse mensen die hebben betoogd dat grote landen, zoals Rusland, een legitiem belang hebben bij een invloedssfeer. Sommigen ter linkerzijde stellen specifiek het begrip ‘multipolariteit’ voor, dat zegt dat er verschillende grote polen-mogendheden moeten zijn om het hegemonisme van de VS tegen te gaan. Dat is een andere definitie van multipolariteit dan die andere linkse mensen hebben gebruikt, waarbij multipolariteit neerkomt op het handhaven van de soevereiniteit en onafhankelijkheid van alle naties. Het is de eerste defenitie waarmee wij het oneens zijn.

Terwijl het grootste deel van de wereld, inclusief sommige linkse- en progressieve mensen, het heeft over invloedssferen, vinden wij dat het beginsel van zelfbeschikking ons uitgangspunt moet zijn. We hebben ons altijd verzet tegen het feit dat de VS zich op de zogenaamde Monroe-doctrine beriepen om eindeloze schendingen van de nationale soevereiniteit van landen op het westelijk halfrond te rechtvaardigen. Het argument van invloedsfeer is altijd door grootmachten gebruikt om nationale zelfbeschikking de kop in te drukken. De Amerikaanse antipathie tegen Cuba (sinds 1959) en Nicaragua (jaren ’80) houdt beide verband met aanspraken op invloedssferen. De Sovjetinvasies in Hongarije (1956) en Tsjecho-Slowakije (1968) werden gerechtvaardigd op basis van invloedssferen.

Het argument betreffende multipolariteit kan, op het eerste gehoor, klinken als een progressieve eis om het Amerikaanse imperialisme aan banden te leggen. Maar dat is niet altijd het geval. De wereld van vóór 1914 was multipolair, evenals die van vóór 1939. Dat maakte ze helemaal niet progressief. Zeker, de huidige uitbreiding van rechtse autoritaire regimes over de hele wereld laat er weinig twijfel over bestaan dat multipolariteit gemakkelijk kan leiden tot een diep reactionaire wereld.

Progressieve mensen steunen nationale zelfbeschikking en niet invloedssferen. Onze eis moet zijn voor nationale zelfbeschikking en een wereld geleid door de principes van het internationale recht.

​​​​​​​5. Zijn de Verenigde Staten niet hypocriet in hun standpunt? Verklaart dat niet waarom veel landen in het Zuiden zich terughoudend opstellen?

De Verenigde Staten hebben een geschiedenis van diepe hypocrisie. In de huidige oorlog is de houding van de Verenigde Staten ongetwijfeld hypocriet. Door de Russische agressie te veroordelen, negeren de Verenigde Staten de Israëlische agressie tegen de Palestijnen en de Marokkaanse agressie tegen de Sahrawi’s en de illegale invasie van Irak. En ja, dat is een reden waarom veel regeringen in het mondiale Zuiden ‒ althans tot voor kort ‒ hebben geaarzeld om de Russische agressie volledig te veroordelen. En dan is er nog de kwestie van het voedsel: Rusland en Oekraïne zijn de broodmanden van Afrika. Het is niet te onbeleefd om dit als voedselchantage te bestempelen.

Dit gezegd zijnde, is het belangrijk op te merken dat veel regeringen in het mondiale Zuiden ook beïnvloed worden door handels- en financiële afspraken die ze zowel met Rusland als met het Westen hebben, waardoor ze terughoudend reageren.

Het is belangrijk hieraan toe te voegen dat de hypocrisie van de VS progressieve mensen over de hele wereld er niet van heeft weerhouden zich uit te spreken over andere wandaden. De Indonesische wreedheden tegen Oost-Timor bijvoorbeeld werden internationaal door mensen van goede wil aan de kaak gesteld en dwongen de VS ertoe zijn traditionele bondgenootschap met het reactionaire Indonesische regime op te geven. Schendingen van het internationale recht en de mensenrechten werden aan de kaak gesteld omdat ze verkeerd waren.

In die zin is de reactie van echte internationalisten op de Russische inval in Oekraïne volledig in overeenstemming met de aanpak uit het verleden. Amerikaanse voorstanders van Ierse bevrijding zwegen niet over het Britse imperialisme alleen omdat de VS een imperialistische macht was. En aanhangers van Afrikaanse bevrijding zwegen niet over Europees kolonialisme alleen maar omdat de VS ook een koloniale onderdrukker was, bijvoorbeeld tegen de Filipijnen.

​​​​​​​6. Zelfs als we tegen de invasie zijn, is het dan juist om wapens aan Oekraïne te steunen of verlengt dat alleen de gevechten en brengt dat ons dichter bij een wereldwijde oorlog?

Als je tegen de Russische invasie bent en de Oekraïense soevereiniteit steunt, is de logische vraag eigenlijk deze: hoe moeten de Oekraïners zich tegen de Russische agressie verzetten? Met simpelweg harde taal? Een beroep op de Verenigde Naties?

Degenen die zeggen dat er geen wapens naar de Oekraïners moeten gaan, zijn onoprecht. In wezen roepen ze de Oekraïners op zich over te geven. Ze geloven misschien dat de Oekraïners passief verzet kunnen plegen tegen de Russen naar het voorbeeld van het Deense verzet tegen nazi-Duitsland. Het enige probleem is dat de Denen zich niet in een vacuüm tegen de nazi’s verzetten. Er was toen een wereldoorlog aan de gang.

Toen de Vietnamezen zich tegen de VS verzetten, waren er mensen die de Vietnamezen opriepen concessies te doen en hun strijd op te schorten. In 1954 deden zowel de USSR als China een beroep op de Vietminh om de ’tijdelijke’ verdeling van Vietnam in twee regio’s te accepteren als middel om het conflict te beëindigen. We zien waar dat op uitliep.

De onderdrukten krijgen regelmatig te horen dat ze hun eisen moeten inhouden en hun inspanningen moeten afzwakken. De Amerikaanse burgerrechtenbeweging in de jaren zestig kreeg dergelijke argumenten te horen, waarop Dr. King reageerde door witte gematigden te veroordelen die wilden dat de zwarte vrijheidsbeweging zich zou inhouden. Als we Oekraïne vragen zijn inspanningen te matigen, zeggen we in wezen dat het zich moet onderwerpen aan de eisen van de agressor, het Rusland van Poetin.

Is er gevaar voor een wereldoorlog? Absoluut. Zolang er imperialistische machten zijn, bestaat dat gevaar. Maar dat betekent niet dat de onderdrukten en de slachtoffers van agressie hun verzet moeten inhouden.

​​​​​​​7. Waarom is het onmogelijk gebleken om dit conflict via onderhandelingen op te lossen?

Simpel gezegd ziet het Poetin-regime geen reden om te onderhandelen. Zoals men nu ziet (oktober 2022), is het Poetin-regime van plan de aanpak toe te passen die het heeft gevolgd bij de onderdrukking van de Tsjetsjenen, namelijk totale onderdrukking door massaal, willekeurig gebruik van geweld. Dat werd ook herhaald in de door Rusland gesteunde aanval op de Syrische revolutionaire beweging, bijvoorbeeld met vatenbommen en aanvallen op ziekenhuizen.

Uiteindelijk zal de Russische regering moeten beslissen waar het op neerkomt. Ze kan besluiten tot een ‘Koreaanse oplossing’, dat wil zeggen een wapenstilstand zonder verdrag en met voortzetting van de ‘koude oorlog’ tussen Rusland en Oekraïne. Dat kan voor de Oekraïners onaanvaardbaar zijn.  Bovendien is de Oekraïense ervaring met Rusland in onderhandelingen heel problematisch ‒ te beginnen met de Boedapest-akkoorden in 1994, die de Oekraïense soevereiniteit garandeerden in ruil voor de teruggave van kernwapens aan Rusland, en verder met de Minsk-akkoorden.

We moeten erkennen dat er veel georganiseerde misinformatie is verspreid door het Poetin-regime en zijn bondgenoten. Deze krachten hebben vanaf het begin gesuggereerd dat de VS en de Oekraïense regering geen belang hebben bij een regeling via onderhandelingen. Dat is onjuist.

Er is nog een andere kwestie met betrekking tot de onderhandelingen. Degenen die zeggen dat de kwestie van de Russisch-Oekraïnse oorlog tussen de VS/NAVO en Rusland moet worden geregeld, behandelen Oekraïne als een secundaire speler. Ze doen, tegen alle bewijzen in, alsof het gaat om een strijd die niet gaat om het nationale bestaan van Oekraïne, maar om een strijd tussen twee imperialistische machten. Elke regeling waarover niet wordt onderhandeld met de Oekraïners aan het hoofd van de tafel zou een regeling zijn die aan het volk wordt opgelegd. Dat is een standpunt dat links wereldwijd nooit heeft geaccepteerd.

​​​​​​​8. Waarom lijkt het debat over de bevrijding van Oekraïne links zo te verdelen?

Daar zijn verschillende redenen voor:

– De Russische propaganda heeft de gebeurtenissen van 2014 vakkundig geïdentificeerd als een fascistische/door de VS geleide staatsgreep.

– Een versie van ‘de vijand van mijn vijand is mijn vriend’, wat in dit geval betekent dat als de VS de Oekraïense regering steunt, dat voor sommige linkse mensen betekent dat de Oekraïners aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan.

– Een onjuiste analyse van het Poetin-regime, inclusief een neiging tot nostalgie bij sommigen ten aanzien van de oude USSR. Dat blijkt uit de fascinatie van sommige linkse mensen voor het feit dat de vlag van de voormalige USSR op verschillende momenten door de Russische strijdkrachten is gebruikt. Een ontkenning dus van de semi-fascistische aard van het Poetin-regime, inclusief maar niet beperkt tot zijn actieve steun aan extreem-rechtse krachten wereldwijd.

– Zoals we in een aantal confrontaties hebben gezien, raken delen van Westers links en progressieve bewegingen relatief gemakkelijk in de war als een bepaalde regering met de ‘rode vlag’ zwaait en zich anti-imperialistisch verklaart. In plaats van een concrete analyse te maken, laten veel mensen zich meeslepen door de retoriek en hebben ze de neiging de beschuldigingen tegen dergelijke regeringen te bagatelliseren als zijnde gefabriceerd door de CIA en andere snode spelers.

​​​​​​​9. Wat weten we over de anti-oorlogsbeweging in Rusland en over anti-oorlogsgevoelens in het algemeen? Is er een manier waarop we de anti-oorlogs- en democratische krachten in Rusland kunnen steunen zonder hen in gevaar te brengen?

Een van de eerste dingen die Poetin deed na de invasie was het verbieden van onafhankelijke journalistiek en het hardhandig aanpakken van protesten. Sindsdien is het alleen maar erger geworden. Anti-oorlogsacties hebben zich over heel Rusland verspreid, soms verschijnen ze op mainstream nieuwszenders, in andere gevallen zijn het straatacties of diverse vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid.

De kwestie van het steunen van anti-oorlogskrachten in Rusland wordt bemoeilijkt door de aard van het autoritaire Poetin-regime. Wat op zijn plaats lijkt te zijn, is aandacht vragen voor de onderdrukking door de Russische regering en steun verlenen aan Russische vluchtelingen die het land verlaten om hun militaire dienst te ontlopen. Extra hulp kan worden geboden door steun te verlenen aan vakbondsactivisten in Rusland die zich tegen de oorlog verzetten. De vakbeweging is echter verdeeld over die kwestie.

​​​​​​​10. Kan de Amerikaanse regering een positieve rol spelen die de Oekraïense soevereiniteit niet ondermijnt? Hoe kunnen we het best onze solidariteit met Oekraïne betuigen? Zijn er sociale bewegingen die we kunnen bereiken?

Laten we duidelijk zijn. De VS kan niet namens Oekraïne onderhandelen. Oekraïne handelt niet als agent van de VS. De Verenigde Staten kunnen beide partijen aanmoedigen om te onderhandelen en beloven dat ze alle stappen zullen steunen om de veiligheid van beide partijen te garanderen op voorwaarde dat er geen verdere daden van agressie plaatsvinden. De VS zou de wapenleveranties kunnen stopzetten zodra er een legitiem Russisch staakt-het-vuren is en ze helemaal kunnen stopzetten zodra alle Russische troepen zijn vertrokken. De VS zou ook kunnen beloven de neutraliteit van Oekraïne te respecteren en zijn toetreding tot de NAVO niet te steunen.

Links kan de Oekraïners het best helpen door erop te wijzen dat het zelfbeschikkingsrecht van het Oekraïense volk hier de belangrijkste tegenstelling is. Zelfs als krachten over de hele wereld kaders en verzoenende vredesplannen voorstellen om het bloedbad te stoppen, is het uiteindelijk aan het Oekraïense volk om te beslissen wat het accepteert.

‘Communistische’ partijen hebben, ooit als onderdeel van de USSR, tientallen jaren bestaan in Oekraïne. Pro-Russische krachten, binnen en buiten Oekraïne, waaronder de betwiste oblasts in het oosten (Donbas, Krim, Kherson), hebben het ‘verbod op communistische partijen’ en de Russische taal effectief gebruikt als voorbeelden van de antidemocratische (of zelfs fascistische) aard van het Oekraïense regime. Hoewel deze wetten werden aangenomen vóór de verkiezingsoverwinning van Zelensky en er enige pogingen zijn gedaan om de taalkwesties te verzachten, is dit uiteindelijk een intern probleem dat door het Oekraïense volk moet worden opgelost. We kunnen solidair zijn met degenen in Oekraïne die zich verzetten tegen binnenlandse onderdrukking en neoliberale initiatieven. Maar dat mag niemand in verwarring brengen: de belangrijkste uitdaging voor Oekraïne is de Russische invasie.

Er zijn ook kleine maar vitale antikapitalistische, egalitaire formaties binnen Oekraïne, Sotsyalnyi Rukh (Sociale Beweging) bijvoorbeeld. Wij, ter linkerzijde, zijn verplicht naar hun stemmen te luisteren. Er is ook een online tijdschrift, Commons, dat overlapt met SR.

Dat zijn geweldige bronnen en we moeten ernaar kijken voor informatie en begeleiding.

Bill Fletcher Jr. was medeoprichter van het Black Radical Congress, voormalig voorzitter van TransAfrica Forum, schrijver en vakbondsman. Elly Leary is een gepensioneerde GM autowerker die actief was in New Directions en hoofdonderhandelaar was. Ze heeft deelgenomen aan workshops voor volksopvoeding met arbeiders over de hele wereld, vaak met Transnational Information Exchange. Ze is lid van de internationale werkgroep van Liberation Road.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Convergence. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.