Op 5 en 6 mei 2022 werd in Lviv, Oekraïne, een tweedaagse internationale conferentie gehouden van het Europees Solidariteitsnetwerk met Oekraïne, met steun van de NGO Sotsialnyi Rukh (Sociale Beweging). De internationale delegatie bestond uit linkse politici, parlementariërs, vakbondsmensen en journalisten uit Oostenrijk, Argentinië, België, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Spanje, Duitsland, Polen, Finland, Frankrijk en Zwitserland. Hieronder volgt een verslag van Tom Harris, een activist van de Britse Public and Commercial Services Union (PCS).
Op 3 mei reisde ik met andere Britse vakbondsleden in een delegatie naar Oekraïne. We deden dit om solidariteit te tonen met het Oekraïense volk tegen de wrede imperialistische aanval van Rusland en om te proberen te leren van en praktisch solidair te zijn met de Oekraïense linkse en vakbondsbeweging. De delegatie was georganiseerd door het Europees Netwerk voor Solidariteit met Oekraïne en bestond uit vakbondsleden, linkse parlementariërs, journalisten en sociale activisten uit Europa en Zuid-Amerika. Op de conferentie hebben we ontmoetingen gehad met Oekraïense vakbondsleden, linkse activisten en activisten van een breed scala van feministische, ecologische en mensenrechtenorganisaties.
Alvorens verslag uit te brengen over de conferentie, stel ik me voor dat de lezers geïnteresseerd zijn in hoe Lviv zich voelt en eruit ziet in deze fase van de oorlog. De stad ligt in het uiterste westen van Oekraïne, op minder dan 80 kilometer van de Poolse grens en vele honderden kilometers van de gevechtsfronten in het oosten en zuiden. Daardoor voelt Lviv griezelig vredig en ‘normaal’ aan, vooral vergeleken met de afschuwelijke beelden van verwoesting elders in het land. Als je niet anders wist, zou je kunnen denken dat je in een andere elegante oude Oostenrijks-Hongaarse stad bent, met zijn mooie kathedralen, renaissance-architectuur en straten vol restaurants en cafés die goede zaken doen.
Maar als je wat verder kijkt, zie je hoe het echt is: militaire wegversperringen hier en daar, de recruteringspunten, de soldaten in uniform die wachten op treinen en bussen, de zandzakken die rond monumenten zijn opgetrokken en de metalen platen die over de glas-in-lood ramen van kerken zijn geschroefd om ze te beschermen tegen bomschade.
En dan zijn er nog de sirenes van het luchtalarm, die meerdere keren per dag loeien. Ons was van tevoren verteld wat het protocol was (zorg voor twee muren tussen jezelf en de buitenlucht, ga indien mogelijk naar een kelder), maar ons was ook verteld dat vrijwel iedereen in Lviv het negeert. Dat is niet zo roekeloos als het klinkt: telkens als wordt waargenomen dat een raket op Oekraïne afkoerst, gaat in elke stad waar hij zou kunnen inslaan het alarm af. De overgrote meerderheid van de keren dat de sirenes afgaan, is er niets op weg naar Lviv. ‘Geruststellend, dachten we, totdat we hoorden dat de dag voordat we aankwamen raketten de elektriciteits- en spoorweginfrastructuur aan de rand van de stad hadden geraakt. Twee mensen raakten gewond en de elektriciteit is in een deel van de stad uitgevallen.
De kloof tussen hoe wij, bezoekers, dachten te moeten reageren op een waarschuwing voor een luchtaanval en hoe de plaatselijke bevolking reageerde, was soms bijna grappig. Op onze eerste avond in het hotel hoorden we de sirenes en begaven we ons plichtsgetrouw naar de kelder. Niemand anders was daar en uiteindelijk dook een paar geamuseerde bewakers op om het te onderzoeken. We denken dat ze dachten dat we daar beneden lol aan het trappen waren.
Veel Oekraïners die we spraken, vertelden ons dat dit surrealistische contrast tussen de relatieve normaliteit van Lviv en de verschrikkingen elders psychologisch verschrikkelijk is, vooral als je onlangs een belegering hebt meegemaakt, of als je vrienden en familieleden nog steeds worden beschoten of onder bezetting leven, zoals het geval was bij velen met wie we spraken. De bevolking van Lviv is sterk toegenomen door vluchtelingen die veiligheid zoeken en velen van hen leven nu in erbarmelijke, benauwde omstandigheden in kelders of kleine kamers.
De conferentie begon met gesprekken met Oekraïense vakbondsleden. Oleksandr Skyba, een spoorwegarbeider uit het Darnitsya-depot in Kyiv en activist van de Vrije Vakbond van Spoorwegarbeiders en Transportarbeiders, beschreef onder welke ongelooflijk gevaarlijke omstandigheden hij en zijn collega’s moesten werken toen Russische troepen de hoofdstad probeerden te belegeren. De spoorwegen zijn van essentieel belang voor de bevoorrading van de Oekraïense oorlogsinspanning en werden daarom het doelwit van de Russen, waarbij treinen en sporen werden gebombardeerd en spoorwegarbeiders door Russische troepen werden beschoten. Veel spoorwegarbeiders zijn omgekomen. Skyba beschreef hoe het werk van de vakbond in het teken was komen te staan van het in leven houden van zijn leden – het verplaatsen van humanitaire voorraden, het redden van werknemers in gevaar, het verstrekken van voedsel en steun aan de vele spoorwegarbeiders die nu vechten in de territoriale verdedigingseenheden en de strijdkrachten. Dit was een thema dat tijdens de conferentie steeds weer terug zou komen.
Oleksandr vertelde ons later hoe hij en de vakbond leden hadden bezocht die nu in het leger zaten om te proberen ervoor te zorgen dat ze een basisopleiding hadden in eerste hulp en militaire vaardigheden, waaronder het identificeren van mijnen. Veel oudere Oekraïners hebben ervaring in het leger, maar de oorlog heeft veel minder ervaren jongere werknemers voor het eerst in het leger gebracht en hun oude vakbondsnetwerken blijken cruciale bronnen van steun te zijn. Dit werd bevestigd door Yurii Samoilov, een mijnwerkersleider die zich via Zoom bij ons voegde vanuit de industriestad Kryvi Rih, niet ver van de frontlinie. Hij beschreef de inspanningen van zijn vakbond om informatie en voorraden door te geven aan hun leden die in de strijd verwikkeld waren.
Uit de verhalen van de vakbondsleden kwamen nog andere thema’s naar voren. Velen wezen erop hoe duidelijk het voor de arbeiders was dat hun onafhankelijke organisaties weinig overlevingskansen hadden onder de Russische bezetting. De kameraad uit Kryvi Rih zinspeelde op de totale vernietiging van de vakbeweging en alle andere vormen van onafhankelijk maatschappelijk middenveld in de Russische marionetten-regimes in Donestk en Luhansk. Serhii en Oksana, vakbondsleden in de gezondheidssector, meldden dat gezondheidswerkers in de bezette gebieden gedwongen waren hun vakbonden te verlaten en zich in plaats daarvan bij Russische vakbonden moesten aansluiten. Deze dwang ging gepaard met de eis van de bezetters dat de werknemers nieuwe, slechtere arbeidscontracten zouden ondertekenen. Sommige van deze arbeiders slaagden erin contact op te nemen met hun oude vakbond. Ze vroegen wat ze moesten doen: hun leven riskeren door te weigeren, of bij de terugkeer van de Oekraïense troepen voor collaborateurs worden aangezien? De kameraden van de gezondheidsvakbonden riepen de internationale vakbeweging op de Russische vakbonden te veroordelen wegens hun medeplichtigheid hieraan.
Vóór de oorlog hadden de gezondheidswerkers al te lijden onder lage lonen en slechte omstandigheden. Deze werknemers – vier op de vijf zijn vrouw – moeten het doen met salarissen die onder het Oekraïense gemiddelde liggen en het bezuinigingsbeleid had de capaciteit van de gezondheidszorg om het hoofd te bieden aan covid-19 uitgeput. Volodymyr Zelenskiy vaardigde een presidentieel decreet uit om de lonen van gezondheidswerkers te verhogen, maar door bezuinigingen op de begroting van de sector is dat er nooit van gekomen. Door het uitbreken van de oorlog en het daaropvolgende verbod voor gezondheidswerkers om het land te verlaten, zijn ze terechtgekomen in een perfecte storm van armoede, gevaar en de strijd om te voldoen aan de dringende behoefte aan medische behandeling in een systeem dat bezwijkt onder de druk.
De conferentie werd ook bijgewoond door verschillende vakbonden uit de energiesector. Vasyl Semkanich van de Onafhankelijke Vakbond van Mijnwerkers in de stad Chervonohrad vertelde ons hoe tientallen jaren van Russische politieke inmenging de Oekraïense economie gevaarlijk afhankelijk had gemaakt van geïmporteerde fossiele brandstoffen uit Rusland. Maar hij wilde de eigen heersende klasse van Oekraïne niet vrijpleiten. Hij legde ook de schuld bij de Oekraïense oligarchen, die de energiesector van het land steeds verder uit het publieke domein en toezicht weghalen en gebruiken om hun eigen zakken te vullen. Hij sprak over de eisen van zijn vakbond om de sector in democratisch publiek bezit te brengen.
Pavlo Olesjtsjoek van de vakbond van kernenergiearbeiders hield een alarmerende toespraak over de nucleaire industrie tijdens de oorlog. Het Russische leger heeft herhaaldelijk explosieven afgevuurd rond kerncentrales en in de eerste dagen van de oorlog vloog het complex van de Zhaporizhzhia-centrale, de grootste van Europa, zelfs in brand. De centrale staat nu onder Russische bezetting. Pavlo zei dat hij 17 jaar in de Zhaporizhzhia centrale had gewerkt en dat hij bekend was met de nauwgezette en zorgvuldige veiligheidsmaatregelen die, vaak op aandringen van de vakbond, waren ontwikkeld om de centrale en de werknemers veilig te houden. Hij huiverde bij de gedachte hoeveel van die maatregelen nog steeds van kracht waren. Hij heeft begrepen dat de Russen hun eigen managers hebben meegebracht om toezicht te houden op de centrale, maar dat het oorspronkelijke Oekraïense personeel de centrale nog steeds runt en zich tegen sommige van hun bevelen verzet. We kregen ook dia’s te zien van de schade die de Russen hebben toegebracht aan het kortstondig bezette Tsjernobyl-terrein. Niet alleen waren de faciliteiten van de arbeiders volledig vernield, maar ook belangrijke veiligheidsinfrastructuur zoals laboratoria, gezondheids- en veiligheidsdossiers en computerdatabases waren vernietigd. Pavlo zei dat hij niet kon geloven hoe roekeloos de bezetters zich gedroegen, alsof ‘ze niet begrijpen waar ze zijn of hoe gevaarlijk het is’.
We hoorden ook verhalen van feministische activisten en campagnes voor vrouwenrechten. De oorlog heeft een diepgaand effect gehad op het leven van vrouwen. Seksueel geweld is als oorlogswapen gebruikt door de binnenvallende Russische troepen, wat enorm veel leed en trauma’s heeft veroorzaakt. De toegang van vrouwen tot abortus is verre van gegarandeerd. Hoewel abortus in Oekraïne legaal is, kunnen vrouwen te maken krijgen met sociale stigmatisering en religieuze vooroordelen. Het is beschamend dat veel getraumatiseerde Oekraïense vrouwen die erin slagen naar Polen te vluchten, ontdekken dat ze daar in een land zijn waar abortus in feite verboden is.
Volgens Yana Wolf, een activiste van de feministische groep Bilkis, heeft de militarisering van de samenleving sommige mannen ook aangemoedigd om vrouwen te misbruiken. ‘Als mannen in het leger gaan, krijgen ze niet alleen een uniform,’ legde ze uit. Ze krijgen een gevoel van macht, ook over vrouwen. Ze legde uit dat vrouwen en kinderen vaak te maken krijgen met de gevolgen als getraumatiseerde mannen terugkomen van het front. ‘Dat trauma slaat om in woede als ze terugkeren,’ legde ze uit, ‘en geweld lokt meer geweld uit.’
De Oekraïense vrouwenbeweging heeft de afgelopen decennia veel bereikt, maar de infrastructuur die ze heeft opgebouwd, is door de oorlog in gevaar gebracht. Marta Chumalo van de groep Women’s Perspectives beschreef hoe sommige vrouwenopvangcentra moesten sluiten als gevolg van de invasie. De omstandigheden van veel vrouwelijke vluchtelingen, waaronder degenen die naar Lviv zijn gevlucht, zijn een perfecte voedingsbodem voor huiselijk geweld. Marta’s organisatie heeft vrouwen geholpen, van wie er een op een zolder woonde, met weinig mogelijkheden om zichzelf en hun kinderen te voeden en te onderhouden en weinig mogelijkheden om aan gewelddadige partners te ontsnappen.
Maar hoewel vrouwen voor grote uitdagingen staan, hebben ze ook teruggevochten, zowel tegen de invasie als tegen de onderdrukking door mannen aan hun ‘eigen’ kant. Veel vrouwen hebben zich vrijwillig aangemeld om tegen de Russen te vechten en het percentage vrouwen in de strijdkrachten is gestegen tot meer dan 15%. Veel vrouwen hebben geëist dat ze de strijd met de vijand mogen aanbinden en verzetten zich tegen de pogingen van het leger om hen functies toe te wijzen die ver van de strijd afstaan. Intussen heeft de exodus van vluchtelingen naar de veiliger steden in het westen van Oekraïne ervoor gezorgd dat activisten die voorheen verdeeld waren, nieuwe contacten hebben kunnen smeden, waarbij Lviv een geïmproviseerd centrum is geworden voor feministisch en LHBT-activisme. In Kyiv stemt een feministisch collectief dat zich inzet voor LHBT-rechten elke maand aan welke militaire eenheid ze een donatie willen geven.
Ook etnische minderheden zijn betrokken bij de gemeenschappelijke strijd tegen de bezetters. We hoorden van mensenrechtenactivist Yulian Kondur over het grote aantal Roma dat zich vrijwillig aanmeldt bij de strijdkrachten. De deelname van zoveel Roma-soldaten aan de oorlog is een grote bron van trots voor de gemeenschap, zei hij. En toch zijn de Roma een van de meest gemarginaliseerde en onderdrukte groepen in de Oekraïense samenleving, een systematische achterstand die tijdens de oorlog geenszins is verdwenen. De collectieve strijd van de oorlog, zei Kondur, heeft nieuwe mogelijkheden geschapen om vooroordelen te bestrijden, maar de problemen zijn groot. Roma vinden het nog steeds moeilijker om te migreren, ook in eigen land, en hebben vaak moeite om toegang te krijgen tot sociale voorzieningen die bedoeld zijn om oorlogsslachtoffers te helpen. De spreker vestigde onze aandacht op een bijzonder afschuwelijk incident in Lviv, waarbij Roma-meisjes uit Oost-Oekraïne werden vastgebonden, beschilderd en vernederd voor de vermeende misdaad van kruimeldiefstal.
Om een idee te krijgen van waar de socialistische linkerzijde zich in Oekraïne bevindt, spraken we met activisten van Sotsialniy Rukh (Sociale Beweging). Aan de ene kant heeft de oorlog voor enorme uitdagingen gezorgd. Toen de regering de staat van beleg invoerde, werd het recht om te staken of demonstraties te organiseren afgeschaft. De regering-Zelenskiy heeft ook de belastingen voor bedrijven verlaagd en de rechten van werknemers afgezwakt in een poging om de economie te stabiliseren, zoals ze het zelf omschreef. Sociale bewegingen eisen de teruggave van de opgeschorte rechten en eisen een uitbreiding en verdieping van de arbeids- en sociale wetgeving tot het niveau van die in de EU.
Sinds enkele jaren hebben de Oekraïense regeringen ‘ontcommunisatie’-maatregelen genomen om te voorkomen dat politieke partijen zich op positieve wijze op het sovjetverleden beroepen. Eerder in de oorlog verbood Zelenskiy ook een reeks pro-Russische partijen, waarvan sommige nominaal links waren. We vroegen de mensen van Sociale Beweging naar hun mening over deze wetgeving. Het probleem, zeiden ze, is niet zozeer dat een van de verboden partijen serieus streed voor socialisme of arbeidersrechten (over het geheel genomen waren het door en door verrotte organisaties van Poetin-sympathieke, USSR-nostalgische conservatieven, die hun aantrekkingskracht vergrootten door orthodox-christelijk chauvinisme en een paar gebaren van verzet tegen uitkeringsverlagingen). Toch verzet Sociale Beweging zich tegen de wetgeving die die partijen verbood. Deels vanwege een algemeen belang bij democratie en vrijheid van vereniging, maar ook omdat een grof verbod op linkse iconografie en terminologie ook kan worden gebruikt om echte socialisten en strijders voor arbeidersrechten hard aan te pakken.
De activist van Sociale Beweging Denys Pilash vertelde ons dat het in het algemeen moeilijk kan zijn om over socialisme of anti-kapitalisme te praten in een land dat zo vreselijk heeft geleden onder een regime dat beweerde een ‘Socialistische Sovjetrepubliek’ te zijn. En toch zijn de meeste mensen in Oekraïne zich scherp bewust van de grote sociale ongelijkheden, het oppotten van rijkdom door de rijken, het leegroven van de samenleving door de oligarchen. Afkeer van de rijken is zo gewoon dat anti-oligarch retoriek zelfs door de partijen van de oligarchen zelf wordt gebruikt!
Dat sentiment is ook in oorlogstijd niet verdwenen. Sociale Beweging heeft vooruitgang kunnen boeken door te wijzen op de oneerlijkheid waarmee sommige aspecten van de oorlog worden beheerd en door de arbeiders te vertellen hoe ze hun rechten kunnen inroepen. Ze wijzen erop hoe het egoïsme van de bazen en de minachting voor de levensomstandigheden van de arbeiders de kansen van Oekraïne in de oorlog zullen verzwakken. Volgens Pilash is de populariteit van Zelensky weliswaar heel hoog vanwege zijn rol als opperbevelhebber, maar zien veel gewone Oekraïners het gemene en onrechtvaardige beleid van zijn regering als iets dat er op de een of andere manier los van staat. Op die manier kan de publieke opinie zowel zeer pro-Zelenskiy als tegelijkertijd kritisch tegenover de regering staan.
Onder enorm moeilijke omstandigheden worstelen Sociale Beweging en andere echte linkse krachten om een egalitair en democratisch alternatief te schetsen dat het Oekraïense publiek kan begrijpen en dat duidelijk verschilt van zowel het corrupte heden als van het dictatoriale Sovjetverleden.
Ik heb kort gesproken op de conferentie, samen met Ruth Cashman van UNISON. We hebben de doelstellingen uiteengezet die volgens ons door de vakbeweging en de internationale gemeenschap moeten worden overgenomen: wapens voor Oekraïne, afschaffing van de internationale schuld van het land, openstelling van de grenzen voor vluchtelingen, zinvolle en praktische banden tussen onze vakbonden en de Oekraïense arbeidersbeweging. Er komen enkele hulpkonvooien van Europese vakbonden, maar er moet meer worden gedaan. We hebben ook gesproken over de uitdagingen waarvoor we staan. Daartoe behoren de traagheid en het bureaucratisme van een vakbeweging die sterk gedemoraliseerd is door tientallen jaren van nederlagen. We moeten ook het hoofd bieden aan de erfenis van de stalinistische politiek, die nog steeds in onze beweging aanwezig is, die alleen in staat is imperialisme te zien als het van de NAVO komt en die de ogen sluit voor het imperialisme van Rusland en China.
Dat zal een moeilijke opgave zijn, maar wel een noodzakelijke. We praten in de arbeidersbeweging veel over internationale solidariteit en wederzijdse hulp. Als dat allemaal echt en oprecht is, moeten we er nu iets aan doen. Oekraïens links is in een strijd op leven en dood verwikkeld. We zijn hun alle hulp verschuldigd die we kunnen geven.
Solidariteitsverklaring met Oekraïne zoals aangenomen aan het eind van de conferentie in Lviv
Op 24 februari 2022 begon het Russische imperialisme een openlijke agressie tegen Oekraïne. Al meer dan twee maanden vecht het Oekraïense volk een ongelijke strijd met de bezettingsmacht, verliest het duizenden levens en moet het enorme verwoestingen ondergaan. Terwijl veel politici in het westen en in Rusland beweerden dat Oekraïne in een paar dagen zou vallen, tonen de grote mobilisatie van het Oekraïense volk in alle levenssferen en de heldhaftige strijd van het Oekraïense verzet aan hoe misplaatst deze opvatting is. Veel Europese landen blijven de Russische oorlogsmachine financieren door Russische olie en gas te kopen.
Tegelijkertijd wordt de bevolking van Oekraïne benadeeld door hervormingen die voor en zelfs tijdens de oorlog in het belang van de rijksten zijn aangenomen. Deze politieke besluiten hebben tot gevolg dat de last van de oorlog op de meerderheid van de bevolking wordt afgewenteld. Voorbeelden zijn de vermindering van de arbeidsrechten voor werknemers en de verlaging van de belastingen voor bedrijfseigenaren. Deze veranderingen gaan gepaard met een toenemende verslechtering op sociaal gebied, waardoor ondraaglijke omstandigheden ontstaan voor de door de oorlog getroffen bevolking van Oekraïne. In dergelijke omstandigheden blijft Oekraïne voldoen aan zijn schuldverplichtingen aan het IMF en andere schuldeisers. In plaats van schuldeisers en wereldbankiers te verrijken, zou dit geld moeten gaan naar de verdediging van het land en de vervulling van de basisbehoeften van de bevolking. Met zijn beleid blijft het IMF volksvijandige hervormingen in Oekraïne bevorderen en houdt het Oekraïne steeds meer in de houdgreep, ondermijnt het zijn onafhankelijkheid en maakt het de wederopbouw van het land moeilijk.
De vernietiging van de infrastructuur, de productie en de woonwijken roept de taak op van de wederopbouw van Oekraïne, onder welke voorwaarden en tegen welke prijs de wederopbouw na de oorlog zal plaatsvinden, is een dringende vraag. Wederopbouw op basis van het primaat van de neoliberale politiek zal leiden tot nog meer armoede en oligarchisering. Een algeheel herstel van Oekraïne en zijn rol bij het leveren van basisgoederen aan de meest achtergestelde bevolkingsgroepen ter wereld is onmogelijk zonder een koerswijziging van het sociaal-economisch beleid op nationaal en mondiaal niveau.
Het antwoord op de Russische agressie moet de solidariteit van de volkeren van de wereld zijn. De overwinning van Oekraïne in de oorlog zal autoritaire regimes in Syrië, Wit-Rusland en andere landen verzwakken en dat zal de wereld een echte kans geven om te evolueren naar een democratische ontwikkeling met sociale en ecologische rechtvaardigheid.
Het kwijtschelden van de buitenlandse schuld van Oekraïne zal een stap zijn tegen de dominantie van het neoliberalisme, dat is gebouwd op ongelijkheid en uitbuiting. Het precedent van een dergelijk beleid zal voor andere landen de weg vrijmaken voor een stabiel ontwikkelingsbeleid dat de armsten niet straft ten gunste van de rijksten door oneerlijke leningen.
Onze linkse-, vakbonds-, feministische- en mensenrechtenorganisaties, strijden voor de overwinning van Oekraïne en voor zijn welvaart na de oorlog, inclusief:
– Terugtrekking van de Russische troepen van het grondgebied van Oekraïne, in het bijzonder uit de bezette gebieden van de regio’s Donetsk en Luhansk en de Autonome Republiek van de Krim.
– Militaire en humanitaire hulp aan Oekraïne, alsmede het opleggen van strenge sancties aan Rusland.
– Invoering van een sociaal georiënteerd programma voor de wederopbouw van Oekraïne, gericht op het helpen van de bevolking van het land, in plaats van het verrijken van zakelijke elites.
– Afzien van de aankoop van Russische fossiele brandstoffen door het invoeren van een echte energietransitie om fossiele brandstoffen te vervangen, zonder ze te vervangen door aankopen uit andere bronnen.
– Afschaffing van de buitenlandse schuld van Oekraïne en onmogelijkheid om fondsen offshore op te nemen.
– Steun voor alle vluchtelingen, ongeacht hun nationaliteit, etniciteit, religie, enzovoort. Afschaffing van alle discriminerende wetten en praktijken.
– Stopzetting van asociale hervormingen in Oekraïne en afschaffing van hoge administratieve heffingen die de deelname van de arbeidersklasse aan het politieke leven belemmeren.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Ukraine Solidarity Campaign. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.
