Als neoliberaal gidsland loopt Nederland wereldwijd moedig voorop in de verspreiding van het coronavirus. De tweede golf is nog maar net bezig, maar nu al heeft het kabinet bewezen dat het in staat is om de gezondheidscrisis nog meer te laten escaleren dan in de eerste golf. Toen was de ‘gecontroleerde’ verspreiding van het virus nota bene het verklaarde doel van het beleid.

Als Nederland in de eerste golf de betekenis van het begrip ‘criminele nalatigheid’ leerde kennen, dan leren we nu dat zelfs die woorden tekort schieten. Het is namelijk niet zo dat het kabinet niet heeft geleerd van de eerste golf. Maar de meeste van die lessen hebben een solide basis gelegd voor de nog veel grotere puinhoop. Het gevolg is dat er geen land op de wereld is waar relatief zoveel besmettingen zijn als in Nederland.(Noot van de redactie: sinds het schrijven van dit artikel is Nederland voorbijgestoken door België en Tsjechië.)

Lessen

De belangrijkste les die de regering uit de eerste golf trok, was dat een lockdown slecht is voor de economie en om die reden koste wat kost voorkomen moet worden. Daarbij moest elk beleid dat de onafhankelijkheid of winstgevendheid van bedrijven aantast zoveel mogelijk worden voorkomen.

Het idee was dat snel en gericht ingrijpen nieuwe ‘brandjes’ zou kunnen uitdoven, waardoor rigoureuze landelijke maatregelen als een lockdown niet nodig zouden zijn. Dat is op zichzelf een uitstekend idee, maar het veronderstelt wel dat er een overzicht is en dus dat er voldoende getest wordt. Op kwetsbare plekken, zoals scholen, zorginstellingen en luchthavens had bijvoorbeeld stelselmatig preventief getest moeten worden.

Maar zelfs de mensen die zelf initiatief namen om zich te laten testen, konden soms niet terecht, of pas dagen later en dan aan de andere kant van het land. Dat was totaal onnodig, want zoals Follow the Money in september onthulde was er nog ruimschoots voldoende testcapaciteit bij grotere commerciële laboratoria. Ahmed Aboutaleb (PvdA-burgemeester van Rotterdam) die je toch moeilijk links kunt noemen, riep zelfs op om deze laboratoria desnoods te nationaliseren. De regering liet de extra capaciteit echter onbenut en nog altijd is de testcapaciteit bij lange na niet op orde.

De volgende stap in de keten, het bron- en contactonderzoek, loopt nu ook vast. De GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) kan dagelijks zo’n 1500 onderzoeken doen, terwijl het aantal nieuw vastgestelde besmettingen per dag ruim vijf keer zo hoog is. Terwijl de gezondheidscrisis uit de hand loopt, zien de GGD’s zich gedwongen om hun bron- en contactonderzoeken steeds verder af te schalen.

Ook de overbelasting van de zorg lijkt zich op grotere schaal te herhalen. Ernst Kuipers van het Landelijk Netwerk Acute Zorg waarschuwt dat we afstevenen ‘op een aanzienlijke afschaling van de reguliere zorg in heel Nederland’ tot zo’n 75 procent. Ook merkt hij op dat druk op de zorg in de komende weken ruim groter dreigt te worden dan in de eerste golf het geval was.

Beleid

Zowel de druk op de reguliere zorg als de druk op de GGD is primair het gevolg van het regeringsbeleid. Maar nog afgezien daarvan waren extra investeringen in de zorg, in de testcapaciteit en in de slagkracht van de GGD’s op z’n plaats geweest. In april concludeerde het ministerie van Volksgezondheid overigens zelf ook dat de vraag naar tests in september groot zou zijn en dat daarom geïnvesteerd moest worden in testcapaciteit. De regering negeerde dat vervolgens volkomen.

Dat lijkt tenminste deels het gevolg van een financiële afweging. Wopke Hoekstra, minister van Financiën in het kabinet-Rutte II, zei maanden geleden over heel diepe zakken te beschikken. En dat blijkt ook wel uit de ongekende subsidies voor het bedrijfsleven. Voor zorgwerkers was er echter geen geld en ook voor GGD-personeel niet: dat er een gebrek aan personeel is heeft alles met het feit dat de mensen die het bron- en contactonderzoek moeten uitvoeren worden onderbetaald en schandalig worden behandeld. Zelfs in geval van nood zijn investeringen in leefbare lonen voor mensen die belangrijk werk doen uitgesloten.

Gokken met de volksgezondheid

Maar ook toen duidelijk werd dat we hard op weg waren naar een tweede golf liet de regering de boel wekenlang op zijn beloop. Op dat moment waren gerichte lokale maatregelen een gepasseerd station. Nog altijd bleef de regering met de vinger wijzen naar het publiek, terwijl de roep om maatregelen juist steeds luider werd.

De maatregelen die werden genomen, waren grotendeels symbolisch: de horeca ging eerder dicht en de mondkapjes, waarvan het kabinet al zo’n zes maanden beweerde dat ze hoogstens een averechts effect hadden, waren nu ineens dringend aanbevolen. Cynici konden gemakkelijk denken dat dat advies bedoeld was om niet opgevolgd te worden, zodat de verantwoordelijke ministers de schuld voor hun puinhoop weer eens op het koppige en onverantwoordelijke publiek kon afschuiven.

En wat blijkt? Het Parool berichtte dat Rutte eind september nog het advies van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) om het reproductiegetal zoveel mogelijk te beperken naast zich neer legde. In plaats daarvan moest worden aangestuurd op een ‘net voldoende’: een reproductiegetal van 0,9. Mondkapjes werden pas aanbevolen toen de Tweede Kamer erom vroeg. En de regering gebruikte ze alleen om de bevolking de maat te nemen. Terwijl ze nota bene zelf roulette aan het spelen waren met de volksgezondheid, louter uit angst dat ingrijpen slecht zou zijn voor de bedrijfswinsten.

Maatregelen

Pas toen de situatie echt begon te escaleren en de druk op de regering razendsnel op begon te lopen, presenteerde zij kortgeleden eindelijk nieuwe maatregelen. De regering liet in de persconferentie blijken vooral heel erg teleurgesteld te zijn in de bevolking, omdat er niet was geluisterd naar de tegenstrijdige en onsamenhangende adviezen. Zelf had de regering naar eigen zeggen alleen communicatief tekort geschoten. Met andere woorden: Rutte vond achteraf dat hij het niveau van de bevolking nog te hoog had ingeschat. Het deed denken aan het advies dat Bertolt Brecht eens gaf aan van de realiteit los gekomen bureaucraten.

De gepresenteerde maatregelen volgden vooral de ingezette lijn. Mondkapjes zouden nu echt verplicht worden, er bleek een routekaart te zijn en verder ging vooral de horeca vroeger dicht.

De routekaart had net zo goed door een satiricus opgesteld kunnen zijn. Tijdens de persconferentie bleek er een schaal van ‘waakzaam’ tot ‘zeer ernstig’ te bestaan. Desgevraagd bleken we echter al zo diep in ‘zeer ernstig’ gebied, dat je je kon afvragen of we inmiddels niet ‘totally fucked’ waren.

Onder het kopje ‘horeca’ werd een samenvatting gegeven van het gestuntel van de afgelopen weken. Maar nu in de vorm van een stappenplan, waarmee kennelijk de indruk moet worden gewekt dat het bizarre beleid toch een soort plan volgde. Verder staan er veel stappen in die een maand of twee geleden genomen hadden moeten worden, maar nu allang niet meer aan de orde zijn. Op veel belangrijke terreinen, zoals werk, openbaar vervoer en onderwijs, laat de routekaart in het geheel geen ‘route’ zien: scholen sluiten is geen optie, het dragen van het mondkapje is de enige denkbare maatregel voor het openbaar vervoer en ook het advies voor werk blijft op elk niveau gelijk: ‘werk thuis, tenzij het niet anders kan.’

Economie

En wat als het nou niet anders kan? Omdat je bijvoorbeeld een arbeidsmigrant bent die op uitzendbasis in een slachthuis werkt. Omdat je een werkgever hebt die geld aan je wil verdienen, die je eenvoudig vervangt als je ziek wordt of sterft en die weet dat hij in dit gave land nooit of te nimmer bestraft zal worden als hij je voor een paar stuivers willens en wetens blootstelt aan een potentieel levensbedreigend virus. Dat is dan klote voor je.

We kunnen altijd nog ingrijpen als blijkt dat werkgevers zich misdragen, vertelde De Jonge. Maar daarmee gaf hij vooral zijn zegen aan de nertsenfokkers, de slachthuishouders en anderen die in de afgelopen maanden lieten blijken dat ze de volksgezondheid graag in gevaar brengen als het wat meer winst oplevert. Des te meer als de straf uit meer belastingvoordelen en subsidies bestaat.

Dat de scholen koste wat kost open moeten blijven volgt hetzelfde patroon: als scholen sluiten kunnen ouders niet naar hun werk en dat is slecht voor de economie. Het advies van het RedTeam om de herfstvakantie een week te verlengen werd in de wind geslagen, terwijl dat toch een effectieve en relatief minder belastende maatregel is. Zeker als je bedenkt wat het alternatief is. De VO-Raad schat in dat nu al tussen de 10 en 15 procent van de scholieren thuis zit. Begin oktober had al 10 procent van de leerkrachten thuis gezeten als gevolg van coronaverschijnselen of een geconstateerde besmetting in hun eigen omgeving.

Scholen zijn dus niet immuun voor het virus en leerkrachten zijn dat nog minder. Het gevaar is dat scholen de komende weken een factor blijven in het verspreiden van het virus en straks pas worden gesloten als het kwaad al is geschied. Als dan opnieuw de overstap naar online-onderwijs gemaakt wordt, is het maar te hopen dat er nog voldoende leerkrachten op de been zijn om dat vorm te geven.

Collectieve zelfbescherming

Er is terecht veel woede over het wanbestuur door het kabinet, het roekeloze gokken en de schaamteloze wijze waarop het de belangen van een kleine groep profiteurs boven de volksgezondheid plaatst.

Helaas heeft vooral Geert Wilders daar politiek van kunnen profiteren. Lange tijd bagatelliseerde hij het coronavirus en was hij verklaard tegenstander van alle maatregelen. Desondanks ontpopte hij zich de laatste weken ineens tot de grootste voorvechter van de zorg en de volksgezondheid. Hij combineerde terechte (maar uit zijn mond extreem hypocriete) kritiek op het kabinet met racistische aanvallen op migranten en moslims. In navolging van andere racisten, zoals Henk Krol, probeerde hij te doen lijken alsof moslims de voornaamste verspreiders van het coronavirus waren. Het was uitstekend, zij het ook enigszins surreëel, dat Lilian Marijnissen Wilders frontaal aanviel op zijn racisme en zijn leugenachtige politiek.

De virtuele winst van Wilders moet zorgen baren. Het is een symptoom van het pijnlijke feit dat hij veel beter in staat is om de woede over de rampzalige coronapolitiek van de regering te vertolken.

De regering liet de tweede golf wekenlang op zijn beloop gaan. Dat heeft voor veel mensen duidelijk gemaakt dat zij voor hun veiligheid niet op de regering kunnen rekenen, maar zelf maatregelen moeten nemen om zichzelf en hun omgeving te beschermen.

De vakbeweging en de linkse partijen moeten dat luid en duidelijk durven zeggen en moeten misstanden  benoemen. Maar nog belangrijker is dat zij oproepen tot zelforganisatie. Door een ondersteunende rol te spelen in het afdwingen van veilige werkplekken, scholen en supermarkten kunnen zij samen met werkende mensen de broodnodige leiding nemen in deze crisis. Als er namelijk een ding duidelijk is geworden, dan is het dat we de volksgezondheid niet aan dit kabinet over kunnen laten.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.