‘Spreekuur met Elke Kahr onder de trap’ – zo staat het op een onopvallende aankondiging op het Volkshaus in Graz. Het Volkshaus is een ruim gebouw aan de Lagergasse 98a in de wijk Gries. Hier, in de arbeiderswijk, is het hoofdkwartier van de communistische partij KPÖ, ernaast een educatief en cultureel centrum.

Bijna 38 procent heeft hier op de communistische partij gestemd. In Graz als geheel werd de KPÖ de grootste partij met 28,84 procent. Vergeleken met 2017 steeg ze met maar liefst 8,5 procent en eindigt daarmee vóór de christendemocratische Oostenrijkse Volkspartij ÖVP (25,91 procent), de Groenen (17,32 procent), de extreemrechtse Vrijheidspartij FPÖ (10,61 procent) en de sociaaldemocratische SPÖ (9,53 procent) bij de gemeenteraadsverkiezingen op 26 september 2021. Vooral in de kiesdistricten in de binnenstad heeft de KPÖ haar meerderheid behaald, in de buitenste districten is de ÖVP nog steeds de sterkste.

De stad aan de zuidoostelijke rand van de Alpen heeft een jonge uitstraling. Er wonen ruim 290.000 mensen, waarmee Graz, hoofdstad van de Steiermark, de op één na grootste stad in Oostenrijk is. In 2003 werd het de culturele hoofdstad. Door zijn ligging in het zuidoosten van Oostenrijk, gekenmerkt door de rivier de Mur en de universiteit met ongeveer 50.000 studenten, is Graz een innovatie- en dienstencentrum en een belangrijke locatie voor de toeleveringsindustrie voor de automobielindustrie. Het grootste bedrijf is het Magna-concern, waarin de KPÖ ook een rol speelt via een bedrijfsafdeling. Als je de persberichten over de verkiezingsuitslag leest, zou je denken dat het communisme op elke hoek van de straat te vinden moet zijn. Er worden anti-communistische spookbeelden opgeroepen. Overal ter wereld berichten de media over het verrassende electorale succes van de communistische partij.

Aan de ene kant van de Mur ligt het toeristische centrum, op de heuvel ligt de Schlossberg. Mensen uit Graz en toeristen flaneren in de zon. Aan de andere kant van de Mura ziet het er anders uit. Misschien is hier de kracht van de communisten te vinden. Hier zijn geen rode vlaggen te zien, maar wel veel tweedehandswinkels en hulpverleningscentra voor vrouwen en jongeren van de katholieke organisatie Caritas. Het zoeken naar alternatieven is zichtbaar. Passend daarbij vindt in het Kunsthaus momenteel een tentoonstelling plaats over de thema’s toekomst en toekomsten, waar vroegere visies op de toekomst en wat al mogelijk is, worden tentoongesteld.

Niet alleen aan de voet van de Schlossberg, maar ook hier voor het Kunsthaus en het Volkshaus hangen muurkranten. Soms in de vorm van een gedicht, soms in de vorm van een essay, gaan de muurkranten in op  de kwesties van een andere vorm van mobiliteit, van werken, maar ook op gedwongen uitzettingen, kraakpanden en dakloosheid. Hoe kon de KPÖ, die anders in Oostenrijk bij verkiezingen niet eens in de buurt van de 1 procent komt, in Graz zo sterk worden?

De redenen voor het verkiezingssucces

Ik ontmoet Hans Peter Meister om hem bij een kop koffie mij te laten uitleggen hoe het succes van de KPÖ kan worden verklaard. Hij zat zelf de laatste anderhalf jaar voor de KPÖ in de gemeenteraad en is lid van de KPÖ en SOAL (Socialistisch Alternatief, de Oostenrijkse zusterorganisatie van SAP – Antikapitalisten). Hij bevestigt wat men sinds de verkiezingen in veel berichten kan lezen: de rol van personen en de verankering in het dagelijks leven door talloze gesprekken en – ‘de KPÖ is een meester in het verzamelen van handtekeningen’.

Elke Kahr, hoogstwaarschijnlijk de volgende burgemeester, ontmoet ongeveer 150 mensen per week op het maatschappelijk overleg van de KPÖ. Haar geloofwaardigheid, bescheidenheid en oprechtheid worden zelfs door tegenstanders erkend. Ze wordt gedreven door het geloof in een sociaal rechtvaardigere wereld, waarin ook degenen die nu allemaal vergeten zijn tot hun recht komen. Ze had zelfs haar persoonlijke mobiele telefoonnummer op de verkiezingsposters staan.

Overal in Graz hangen aanplakbiljetten met hotlines waar u snel uw stem kunt laten horen, zoals de huurdershotline, die dagelijks van 10 tot 20 uur open is. Het is niet alleen juridisch advies dat de KPÖ hier aanbiedt, het is het delen van een netwerk. Het gaat ook om het vinden van een baan of een woning, ongeacht de persoon – iedereen wordt geholpen en er wordt naar iedereen geluisterd. In sommige gevallen helpen ze zelfs financieel.

Dat is mogelijk omdat volksvertegenwoordigers [van de KPÖ] alles boven de 2.000 euro (een raadslid krijgt 6.100 euro netto) in een sociaal partijfonds storten. Vaak is deze aanmoediging voldoende voor mensen om naar de rechter te durven stappen en hun recht te halen. Vooral tijdens de pandemie, toen veel mensen hun baan verloren, waren veel mensen afhankelijk van deze onbureaucratische hulp. Dat betekent dat veel mensen in Graz de partij in hun dagelijks leven kennen.

De onhandige aanvallen van tegenstanders, die alleen anticommunisme gebruikten, liepen dus op niets uit. De ÖVP probeerde het sociaal fonds zelfs af te schilderen als het kopen van stemmen. Maar het verschil met andere partijen is te duidelijk. Terwijl het weggeven van salaris van meer dan 2.000 euro door de KPÖ algemeen bekend is, tonen de Oostenrijkse corruptieaffaire en het aftreden van premier Kurz aan hoe veel geld elders niet bij de mensen terechtkomt, maar hoe er krantenkoppen mee worden gekocht.

Hoewel de opkomst slechts 54% bedroeg, slaagde de KPÖ erin haar kiezers te mobiliseren. De partij kreeg veel stemmen van voormalige niet-stemmers, maar reikte ook tot ver in het burgerlijke kamp. Want het resultaat is niet alleen te danken aan het werk van de KPÖ, maar ook aan de algemene situatie en het falen van de andere partijen. De vorige burgemeester, Siegfried Nagl, had veel mensen boos gemaakt. Zijn focus op grootschalige en nieuwe bouwprojecten heeft hem de bijnaam ‘beton Sigi’ opgeleverd. De KPÖ, als de meest veelbelovende kracht naast de ÖVP, werd daarom door sommigen uitdrukkelijk gekozen om hem na 18 jaar als burgemeester te vervangen. Hij is al afgetreden na de verkiezingsuitslag.

Een niet onaanzienlijk deel van de stemmen kwam ook van de Koerden, een grote gemeenschap in Graz. Op de lijst van de KPÖ stond ook Max Zirngast, die bekend werd door zijn gevangenschap als journalist in Turkije. In een interview met het online magazine Telepolis legt hij uit dat de keuze om de ‘K’ in de naam te houden heel bewust was en dat het er de laatste decennia om ging een beleid te ontwikkelen dat gericht was op de dagelijkse beslommeringen van de bevolking en dat organisch verbonden was met de arbeidersklasse.

​​​​​​​De opbouw van de KPÖ in Graz

Onder de bekende namen van de KPÖ, komt er steeds één naar voren. Ernest Kaltenegger, nu lid van het provinciaal parlement, heeft in de jaren ’90 een belangrijke rol gespeeld om van de partij een nuttig instrument te maken voor het dagelijks leven van veel mensen. In een gesprek op het eigen Youtube-kanaal van de KPÖ, ‘Auf Augenhöhe’ (Op ooghoogte), beschrijft hij hoe ze als KPÖ te werk zijn gegaan en wat hen onderscheidt van andere partijen. Als kleine partij is het moeilijk om alle onderwerpen te behandelen, dus hadden ze zich al vroeg op de huurkwestie geconcentreerd. Hij is bekend omdat hij een pijpsleutel meenam naar een huurflat toen een verwarmingssysteem lekte.

De huurlijn en het rechtsbijstandsfonds voor slachtoffers van speculatie waren bedoeld om mensen te informeren over hun rechten en hen aan te moedigen een rechtszaak aan te spannen om hun rechten te doen gelden. Ook werd een open-rekeningdag ingevoerd om de overhandiging van geld te kunnen controleren. Verder werden vanuit het huuroverleg de speculanten openbaar gemaakt en werden persconferenties gehouden voor de betreffende huizen. Gesteund door een burgerpetitie kon de KPÖ in 1997, ondanks parlementaire beperkingen, een lastenplafond voor gemeentewoningen doordrukken, zodat bij huren hoger dan 33 procent van de inkomsten van de bewoners, de stad bijspringt. Hierdoor konden ze bij verkiezingen winst boeken.

Het politieke systeem in Graz bepaalt dat alle partijen aan de deelregering deelnemen op grond van hun aandeel in de stemmen, maar dat de verdeling van de departementen in handen is van de zittende burgemeester. Dit betekende natuurlijk een uitdaging als men dan ‘de baas’ is, reden waarom de KPÖ zei zich niet aan die regel te onderwerpen, maar duidelijke rode lijnen formuleerde. Ten eerste kreeg de KPÖ in 1998 de portefeuille huisvesting. Toen ze ook daar haar stempel op wist te drukken en, gesteund door een burgerpetitie in 2004, de privatisering van de volkshuisvesting wist tegen te houden, kreeg ze na de laatste verkiezingen de portefeuille gezondheid en vervoer. De hoop van de burgerlijke partijen was dat ze daar geen punten zouden kunnen scoren. Maar door de pandemie won de gezondheidsdienst, die door anderen was onderschat, aan belang en ook in de vervoerssector kon de KPÖ onder leiding van Elke Kahr een stadsbeleid voeren in het belang van de bewoners. Daarom is het altijd van belang dat de KPÖ de getroffenen erbij betrekt en de rol van de KPÖ als instrument van hulpverlening inzet.

Wat kan er worden geleerd?

De KPÖ werkt hard. Met ongeveer 300 leden (vóór de verkiezingen), concentreert ze haar inspanningen op het aanwezig zijn bij de mensen ter plaatse. Eventuele debatten over levensstijl lijken hier geen rol te spelen, omdat deze verankerd is in de beroepsbevolking. De regelmatige informatiestands (ook buiten verkiezingstijd) worden door vrijwilligers gerund. Naast het advies en het zorgnetwerk wordt het ‘Stadtblatt‘ van de KPÖ maandelijks onder alle huishoudens verspreid en na de gemeenteraadsvergaderingen worden extra folders uitgedeeld. Er zijn ook regelmatig festivals in de districten, zoals het Yugofest op 2 oktober. De communistische overtuigingen komen vooral tot uiting in de daden van de partij en minder in het gebruik van leuzen. In de publicaties van de KPÖ komt het woord communisme nauwelijks voor. Het communistische erfgoed wordt hier vooral door de tegenstanders in leven gehouden.

De nieuwe rol als leidende kracht in de gemeenteraad brengt zeker veel uitdagingen met zich mee. De KPÖ wil met veel kleine dingen snel vooruitgang boeken, zodat het verschil wordt opgemerkt. Een acute kwestie is hoe de stijgende prijzen kunnen worden beperkt. Bovendien wil ze dat een nieuwe en democratische politieke stijl ingang vindt en daarom praat ze met alle partijen. Ze streeft naar een coalitie met de Groenen en de SPÖ. Maar Elke Kahr maakt in interviews herhaaldelijk duidelijk: ‘De coalitie van keuze is de coalitie met de bevolking en daar zullen we trouw aan blijven.’

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op SoZ. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.